Anti yachay tarpuy
Anti yachay tarpuy (Kastilla simipi Cultura andina) ( Deutsch: Anden Kultur) (English: Andean culture) nisqa tiyan suqta llaqta hunupi: Arhintinapi, Buliwyapi, Chilipi, Ikwadurpi,Kulumwyapi, Piruwpi. Suqta waranqa watana kan. Siminkuna kunanqa arusimi, runasimiwan.Yachaqkuna ninku Tiyawanaku, Wari kasqa, Tawantinsuyu karqaniku rakin Anti yachay tarpuypa.
Ñawpakamay llamk'apuy
- Mana mituyuq m'ita (preceramic period). Yurapa qaranta awarqan. Utku tarpuyta qallarirqan.
- Mituyuq m'ita (ceramic period).Mitupa pakipinta tarirqan Qutushpi, Wanunuku suyupi, Piruw llaqtahuñupi. Qirupa patmankuna, Sichin urqupi.
- Qallarinan karukay (initial horizon). Wantar Chawpin usnu, aswan makwakaq.Rurarqan Pukara Chawpinta.Pallarirqan musuq Willka wasita.Ushakayta qallarirqan Chawpin yachay tarpuy.
- Qallarinan Chawpi m'ita ( initial intermediate period).Kawachi lluqsirqa Naska kasqapa uma llaqtan.Icha Muchi llaqtapi rurarqan Inti pikchuta, Killa pikchuta.
- Chawpi karukay (middle horizon). Tiyawanaku llaqtapa, kasqanpawan allin astawan m'itan. Wiñarqan yachay tarpuy Wari kasqanwan. Chaymanta qalarirqan huchuyta Tiyawanaku kasqa Wari kasqawan.
- Qipasa Chawpi m'ita (late middle period). Sikan kaspapa alli astawan m'itan.Paqarisqa Chanchan llaqta.Chimuw kasqapa allin astawan m'itan.Inka awqaqkuna atiyaran Chanchan uma pusaqnin, Minchankamanta.
- Qipasa karukay (late horizon). Icha Manqu Qhapaqwan qallarirqan Inka kasqa. Pachakutiqpa kamachikuqnin. Ataw wallpata Pisarru wañuchirqa, Chaymanta huchuran Tawantinsuyu. Tulidu wañuchirqa Ñawpaq Tupaq Amaruta. Kastilla apullikuna kay pachata harusqan kimsa pachak watantin. [1]
Kaqninkuna llamk'apuy
- Salqa yurakunata tarpuy salqa uywakunata wataywan qallariy
- Kaway ayllupi ( aynikuy)
- Simi paqtan kay pachawam
- Patakuna huntachiy
- Aknana kutichinakuywan
- Ruwanakuna [2]
Maypi wiñan llamk'apuy
Anti yachay tarpuy kan maypis, hatun uma llaqtakunapi:
Limaq llaqtapi llamk'apuy
8hunu 700waranqa runakuna takuyan Limaq llaqtapi [3].Iskay hunu hamutan qechwata. Pisillan riman. Machar raymipi rimayan.
Inti punchaw huñuyanku rayminkuna sumachiq; kanchakunapi ruranku atipanata, aswan ruyrus haytanata. Kanku haymakuna, kitikunapa, k'itikunapa, wamanikunapa. Suyukunapa: hayma suntur, kikinpa wasichanayuq. Chaypi mikun kikinpa mikuyninta. Haka pichu, kuchi aycha kankasa. Imanaman aqha. Wiyanku waynuta,chaywan tusunku; harawi takitapas; takinku pachan runakuna, chaqrusa runakuna, aswan Kastilla simipa. Kanku chimaychipas, chimaychapas. Ruwanku nanipurita, riyanku Limaq qhapaq patayaq, tusur, takir, wanyachir tinyata , pinkulluta.
Chuqiyapu llaqtapi llamk'apuy
Kay uma llaqtapi rimayan arusimita, runasimita. Aswan pacahn runakuna tiyan. Kikinpa hawkakayninta sumachinku. Buliwya kamachikuq kallpan iskaysimi yachachita.
Kitu llaqtapi llamk'apuy
Pachan runakuna sinchikunku. Qarquyasa askha Ikwadur uma pusaqta. Sinchinku iskay simi yachachiyta. Wakin runakuna purinku kikinpa pachanwan (llatpanwan). Hawkakayninta kawsanku. Aswan pachan simita rimanku.
Suyukunapa umallaqtanpi llamk'apuy
Uchuk llaqtakunapi kitikunawan llamk'apuy
Imawan llamk'apuy
Tusukuna llamk'apuy
Takikuna llamk'apuy
Raymikuna llamk'apuy
Hawkakaykuna llamk'apuy
Pukllakuna llamk'apuy
Willay ruwakuna llamk'apuy
Wayrasimipi llamk'apuy
Karuñawipi llamk'apuy
Qatiqatiq llikapa llamk'apuy
Qillqa raphikuna llamk'apuy
Yachachiy llamk'apuy
Hanpikamay llamk'apuy
Simi kapchiy llamk'apuy
Pukyukuna llamk'apuy
- ↑ Longhena, María & Alva, Walter: Historia de las culturas andinas ISBN 978-8441-324237
- ↑ Murra, John V.: El mundo andino ISBN 978-9972-51-072-4
- ↑ El Comercio, 18 de enero de 2014, cifras redondas
Ñawiriy kaykunata llamk'apuy
- Diversidad cultural de Carlos Iván Degregori ISBN 9972-752-08-9
- Tradición oral, culturas peruanas de Gonzalo Espino Relucé (compilador) 9972-46-239-0
- Voces de la tierra de Rodrigo Montoya Rojas ( coordinador) ISBN 9972-46-388-4