Atlácatl

Atlácatl
Kawsaynin
Paqarisqa	XVI pachakwata, Señorío de Cuzcatlán llaqtapi
Suyun	Salwadur
Wañusqan	1528, San Salvador
Llamk'anan
Military service
Hawa-puriq

Atlácatl (Cuzcatlán, XVI pachakwata-San Salvador, 1529) huk Pipil indihina cacique karqan, Ispañamanta conquistador Pedro de Alvarado invasión nisqawan tuparqan; Sutinqa nahuat simimanta hamun, "yakumanta runa" niyta munan. Mana allin tikrasqa Cakchiquel qillqasqamanta paqarimusqanmanta yuyasqa kaptinpas, kunankamaqa heroísmo nisqa tradición oral nisqapim kawsachkan.

Kawsaymanta willakuy

Qallariy

Atlácatl indihina runaqa Señorío de Cuscatlán nisqamanta karqan, paymi kunan El Salvador sutiwan reqsisqanchis askha ruwaykunata pusarqan. Paypa kamachiyninkunaqa kunan pacha El Salvador suyup hatun rakinta hap'irqan.

Chay atipay

Historiamanta willakuykunapiqa, cacique Atlacatlqa allin estrategam karqa, Pedro de Alvaradota embuscaspa huk nota de entregawan; chaymi qallariymantapacha huk trampa karqan, chaymi indígena runakunaqa territorionkuta defiendeyta atirqanku 1524. Chaymantapacha, Alvarado llaqtaqa Cuscatlán llaqtaman encargasqa karqan, hinaspan tarirqan huk hatariq llaqtata, chaymi urqukunamanta atacarqan; chaymi awqanta atipayta atirqan, kunankamapas allin reqsisqa kayninta chaskinanpaq.

Umalliqmi hombronpi churarqan llaqtanta kawsachinanpaq, chaymi orqokunaman pusarqan; Pedro de Alvaradowan maqanakuspa atipaspapas, qhipamanmi huk awqawan tupanan karqan.

Wañuy

Ispaña llaqta San Salvadorman atacasqankupi atipasqa hinaspa warkusqa, kunankamapas iskayrayaymi kachkan ima punchaw chiqap kasqanmanta.

Atlácatl llaqtap buston

Huknin aswan allin ejemploqa Salvadormanta Valentín Estrada escultorpa llamkayninmi, paymi broncewan plasticizayta munan Atlacatl estatuapa rikchayninta, chaymi 1928 watapi Españamanta El Salvadorman chayamurqa. Atonal parquepi tarikun Atlacatl barrio sunqunpi, San Salvador municipiopi, 2,20 metro sayayniyuq bronce escultura kachkan chay emblemático indio.

Atlácatlpa kasqanmanta tapusqa

Historiador Jorge Lardé y Larínpa nisqanman hinaqa, 1855 watapi abad Charles Étienne Brasseur de Bourbourgqa Cakchiquel simimanta francés simiman t'ikrarqan huk qillqasqata Tecpán - Atitlán Yuyarina nispa sutichasqan, chaymantataqmi 150 yupayniyuq qillqasqata qillqarqan maypichus chay "Pedro" nisqa qillqasqata qillqarqan de Alvarado Cuscatlán llaqtaman chayaspa Atlácatl llaqtata, cortenpi wiraqochakunatapas wañuchirqan". Kay qillqasqata huk qillqaqkunapas qatiq watakunapi mirachinkuman karqan ahinataq Juan Gavarrete Boletín de la Sociedad Económica de Guatemala (1873) nisqapi; Daniel G. Brinton sutiyuq runaqa Cakchiqueles runakunap kawsaynin (1885) nisqapi, Georges Raynaudtaq Les Manuscrits précolombiens (1893) nisqapi. Chaynallataqmi Salvadormanta qillqaqkunapas kay qillqasqata hapirqaku, Carlos Arturo Imendia (1903) hinaspa Juan José Laínez (1905).[1]

1948 watapiraqmi guatemalteco Adrián Recinos runaqa Cakchiquelmanta kastilla simiman chiqap tikrayta ruwarqa, chaytam suticharqa Sololá Yuyarina nispa. Ñawpaq rimasqanchik yupayta 150 nisqatam kayhinata tikrarqa: «Llaqtaman chayasqanmanta iskay chunka pichqayuq punchawmanta (Iximchée utaq Tecapán - Guatemalamanta) Tonatiuh (Pedro de Alvarado) Cuzcatán llaqtaman rirqa, ñanpi Atacat (utaq Escuintla) llaqtata chinkachispa. 2 ñiqin Queh p'unchawpi (9 ñiqin qhulla puquy killapi 1524 watapi) kastilla runakunaqa Atacat (icha Escuintla) llaqtamanta kaqkunata wañuchirqanku...»

Kay t’ikrayman hinaqa, Atacat, Atágat icha Atlácatl sutiqa Cakuelkunaq sutinmi karqan yaqui otaq pipil llaqta Escuintla nisqaman, manan Bourbourgpa nisqan hinachu huk kamachikuqpa sutinta. Ichaqa yapananchismi Pipil llaqtapi simi "Atacat" nisqaqa México suyup hatun pampankunap nahuatl simip "Atlacatl" nisqawanmi tupan. Chaymantapas, "Atacat" nisqapiqa manam ima taripay tukukuypas kanchu: "tan", "riy", sapa kuti hina, chaymi iskayrayayqa qipan.