Martina Portocarrero
Leonila Martina Portocarrero Ramos sutiyuq warmiqa (paqarisqa Naska llaqtapi) Piruw mama llaqtayuq takiqmi.
11 watayuq kaspa takirqaspas suñaytañam chaskirqan Naska llaqtapi. Chawpi yachay wasita Lima llaqtapim rirqan. 17 watayuq kaspa Limapi takiypaq takichaypaqpas suñaytas chaskirqan.
1970 watapi Lima llaqtapi Conservatorio Nacional nisqapi musikata yachaqayta qallarirqan. 1982 watamantas waynukunatapas takirqan, mamanmanta huk takiqkunamantapas - Pastorita Huaracina, Flor Pucarina hukkunamantapas - yachaqaspa. 1984 watapi Iwrupapi mamallaqtakunapim takirqan, London llaqtapi Royal Festival Hall nisqapi qallarispa. 1986 watapi Suwisapi Lausanne llaqtatam astakurqan.
1987 watapi Lima llaqtapi Ricardo Dolorier Urbanop qillqasqan Flor de Retama (Ritamap Waytan) nisqa waynuta takichkaptin Piruwanu Pulisiyam yaykurqan Martina hap'inanpaq, Martinataq ayqirqan. Chay Flor de Retama nisqa takiqa Wanta llaqtapi 1969 watapi kasqa Sinchikuna nisqap hatun wañuychiyninmanta willaptinmi, Pulisiya manam takiyta saqillarqanchu, Martinata qatipaspa. Martinaqa Suwisaman kutimurqan.
2016 watapi Piruwpi akllanakuykunapi Piruwpa Kunrisunpi tiyayta mañakurqan Frente Amplio por Justicia, Vida y Libertad nisqapaq, mana aypaspa.
Diskunkuna
llamk'apuy- 1982: Canto a la Vida. Stereo LP.001, Discos Retama
- 1987: Martina en vivo - Teatro Municipal. – Lima, CD Vol.1
- 1993: Maíz”, Discos Raymi. CD Vol. 2, 1993
- 2001: El Canto de las Palomas. CD Vol.3, Retama producciones, 2001
- 2012: Carita de Manzana. Martina Portocarrero & Retama Producciones
Hawa t'inkikuna
llamk'apuy- Martina Portocarrero. Last.FM
- Juan Luis Silvera Quispe: Martina Portocarrero y la Flor de la Retama. La República, 23 ñiqin pawqar waray killapi 2014 watapi