Unquy

(Onqoy-manta pusampusqa)

Unquy nisqaqa ima runap, uywap icha yurap mana allin, mana sinchi, mana qhali, mana thañi kachkayninmi.

"Hampikamayuq", Samuel Luke Fildes-pa 1891 watapi siq'isqan

Unqusqa runataqa hampinapaq hampiq runa (hampikamayuq icha hampiq yachaq) hampikunatam quykun.

Riy unquy: epidemia

Mama Patsa unquy riq: Pandemia

Unquykuna

Unquyqa unquchiqkunarayku icha huk hamukunaraykum paqarin.

Ayllu llaqtapi hampiq yachakunakama

Qatiq unquykuna

Qatiq unquy nisqakunaqa unquchiq nisqakunap paqarichisqanmi. Chay unquchiqkunaqa añakikunam, qurwarakuna, ch'ulla kawsaykuqkuna, atamkuna (runapi kawsaq kurukuna), añawkunapas.

Añakikunap paqarichisqan unquykuna

Q'icha unquy (Cholera)
Wanthi unquy (Syphilis)
Suq'a unquy (Tuberculosis)
Lliqti unquy (Lepra)

Añawkunap paqarichisqan unquykuna

Unquy hark'aypa chaskisqa waqlliynin (SIDA / AIDS)
Chhulli (Influenza)
Muru unquy - (Variola)
Hawaqlla muru unquy - (Varicella)
Tikti (Verruca)

Ch'ulla kawsaykuqkunap paqarichisqan unquykuna

Yawar q'icha (Dysenteria)
Chukchu (Malaria)

Atamkuna

Pila k'uyka (Ascaris lumbricoides)
T'ipki kuru (Enterobius vermicularis = Oxyuris vermicularis)
Ch'iwi kuru (Necator americanus, Ancylostoma duodenale)
Kinwara (Cestodes)

Mana qatiq unquykuna

Mana qatiq unquykunataq manam unquchiqpa paqarichisqanchu, huk hamurayku paqarin.

Machay (Ebriositas)
Apanqara unquy (Cancer)
Misk'i unquy (Diabetes mellitus)
Ñawsa kay (Caecitas)
- Ñawi phuyu unquy (Cataracta)
- Ñawi ñit'iy unquy (Glaucoma)
Wanq'uyay, Ruqt'u kay - (Surditas)
Waq'a unquy - (Morbus mentalis)
Llasaq yawar (Hypertensio)
Wirakaray (Obesitas)

Unquchiqkuna

Añaw (Virus)
Añaki (Bacteria)
Qurwara (Fungi)
Ch'ulla kawsaykuq (Protozoa)
Atam (qasi uqu) uywakuna (kurukuna, k'uykakuna)

Kaypipas qhaway

Runap kurkun
Unquykuna: sutisuyu
Unquykuna (kastilla simi - qhichwa simi)

Hawa T'inkikuna

"https://qu.wikipedia.org/w/index.php?title=Unquy&oldid=642013" p'anqamanta chaskisqa (Wikipedia, Qhichwa / Quechua)