Wikipidiya

Wak'as munisipyu nisqapaq musuqchasqapura wakin kaynin

Explorar historial interactivamente
← ñawpaq hukchasqa kaykunaQatiq hukchasqa kaykunaman riy →
Contenido eliminado Contenido añadido
VisualWikitexto
Sin resumen de edición
Sin resumen de edición
Siq'i 99:
* Mat'ara / [[tutura|t'utura]] (''Scirpus californicus'')
* [[Kichka muqu-muqu]] (''Sulcorebutia steinbachii'')
* Qayara (''Puya...'')
* [[Qiwiña]] / [[Qiwuña]] (''Polylepis'')
* Ulala / [[Waraqu]] (''Cactus flagelliformis'', ''Eriocereus tephracanthus'')
Siq'i 108:
Quchakunampi tiyan ashkha qucha p'isqukuna: [[wallata]] (''Chloephaga melanoptera''), [[pariwana]], [[suq'a]], [[Panama (pisqu)|panama]] (''Oxyura jamaicensis''), [[chullunpa]]; [[challwa]]kunapis tiyallankutaq.
 
Chaymanta kallankutajkallankutaq kay k'itakuna: [[wisk'acha]], [[atuq]], [[añathuya]] (''Mephitidae'') , [[k'itaquwi]], [[ch'usiqa]], [[waman]], [[p'isaqa]], [[yuthu]], [[Hamp'atu|jamp'atu]], [[k'ayra]]nkuli, [[qaraywa|ararankha]], [[katari]]pis.
 
Tiyallankutaq kay uywakuna: [[llama]], [[quwi]], waqkuna ima.
Siq'i 124:
Kulunya pachapi Wak'as karqa 13 ayllu llaqtasniyuq, ''"estancias"'' sutiwan riqsisqas, chaymanta Buliwya suyu qhispiy tarisqantawan, [[Quchapampa munisipyu]] kay jatuchachaq jallp'akunata jap'iyqakapurqa ''"haciendasman"'' tukuchispa ''"Rifurma Agrariakama"'' (1953), kaykunaq arinsanwantaq payllaq munisipyu yachay wasinkunata [[Quchapampa suyu]]q [[Quchapampa|uma llaqtanpi]].
 
Wak'as munisipyumanta llaqtayuqkuna riqsisqan kanku maqanakusqallankumantapuni, ankalli kayninkuraykutaq tukuy atiy millp'uymanta ñak'arisqankumanta kulunya pachapi ''ripublikapiwan'', ñawpa kaysay jap'in ashkha juqharichiykunata jatariykunatawan, kaykunamanta ashkha tukukurqanku pampachasqas kallpawan, auyrakiywantaq. Maqanakuyninkuna ukhupi allin kawsayta mask'aspa 1936 watapi, 20 p'unchay [[Qhapaq raymi killa|qhapaq inti raymi killa]]pi kamarqanku iskay ñiqin qutata Buliwya suyupi, ''"Sindicato de Trabajadores Agrarios de Vacas"'' nisqa sutiwan, yachachiq Toribio Clauriq yanapayninwan khuska, pichus kamasqa ñawpaq watapi ''"Escuela Indigenal de Vacas"'' juch'uy yachay wasita [[Challwamayu (llaqta)|Challwamayupi]], mask'aspa qhispiyta purum runakunapaq.
 
== Kantunkuna ==
Siq'i 156:
 
== Simikuna ==
[[Rikcha:Vacas, Vista interna del Instituto Normal Superior Ismael Montes.JPG|thumb|right|290px| [[Ismael Montes Jatun Yachay Wasi Yachachiqkunaq Wakichikunankupaq]]q, chawpi kanchan.]]
 
Munisipyupiqa qhichwa, kastilla, aymara simikunatam lliwmanta astawan rimanku. <ref>[http://obd.descentralizacion.gov.bo/municipal/fichas/ obd.descentralizacion.gov.bo / ''Observatorio Bolivia Democrático''] (kastilla simi)</ref>
Siq'i 195:
 
== Llaqtakuna - Ayllu llaqtakuna - Uchuy llaqtakuna ==
[[Rikcha:Vacas, Comunidad de Challwamayu.JPG|thumbnail|290px|right| [[Challwamayu (llaqta)|Challwamayu]], tarikun Wak'asman yanpatapi.]]
(Runakuna 2001 watapi)<ref> [http://www.ine.gov.bo www.ine.gov.bo] </ref>
 
Siq'i 201:
|- valign="top"
|
* [[Challwamayu (llaqta)|Challwamayu]] (770)
* [[Chiwalaki]] (166)
* [[Ch'akiqucha]] (134)
Siq'i 234:
Wak'as munisipyuqta tiyan ashkha allin imakuna qhawaykachanapaq, ñawpaqta kasanku quchasnin [[Parququcha]], [[Asiruqucha]], [[Junt'utuyu]], [[Pilawit'u]], [[Qullpaqucha]], [[Yanatama]]wan; riqsisqas challwarayku, qucha p'isqus icha k'ita pilikunaraykupis; chanta Quchaquchitapis maypichus unay pacha ''Santa Bárbara'' rikhurikunman kasqa.
 
Unay ñawpa mallki [[Puya|''Puya raimondii'']], Chukiqayara sutiwan riqsisqa, sapa pachaq watalla t'ikaq, waq ima chaniyuq riqsisqa. Jinallataq Turu warkhu paqchakuna; qhatukuna sapa junqajuna: [[intichaw]] p'unchayta [[Wak'as]] llaqtapi, [[killachaw]] p'unchayta Rudiyupi, [[ch'askachaw]] p'unchaytataq Parirumpi, chhalaku wata qhatukuna ''San Pedro'' ''Virgen del Carmen'' raymipiwan, "Jatun qhatu [[challwa]]manta [[papa]]manta makiwan ruwaykunamantawan" [[ayriway killa]]pi ñawpaq intichaw p'unchayninpi, maypichus atikun mikhuriyta challwamanta misk'i mukhuna wayk'usqasta, waqkuna mikhunatapis wak'as aqhatawan khuska. [[Karnawal|Phuqllay]] raymi takipayanakuswan, ayakunaq p'unchaynin raymipis mastak'uswan wayllunk'aswan ima; [[Ismael Montes Jatun Yachay Wasi Yachachiqkunaq Wakichikunankupaq]]pis, juk ñawpa jatun yachay wasi [[Buliwya]] suyumanta, maypichus kamasqa karaqanku ''"Escuela Indigenal de Vacas"'', ''"Sindicato de Trabajadores Agrarios de Vacaswan"'' ima. Jinallataq ''[[Bárbara (santa)|Santa Bárbara]]'' raymi, Wak'aspa patrunan, qhapaq raymin [[Wak'as]] llaqtaq p'unchaynin ima, raymichakun kikin Wak'aspi tawa p'unchay [[Qhapaq raymi killa|qhapaq inti raymi killa]]pi; chanta ruwakullankutaq waq raymikuna.
 
== Yachay tarpuy ==
Siq'i 246:
 
== Raymikuna ==
* 18 [[hatun puquy killa|jatun puquy killa]]: [[Ismael Montes Jatun Yachay Wasi Yachachiqkunaq Wakichikunankupaq|Jatun Yachay Wasi Yachachiqkuna Wakichikunankupaq]], ''Instituto NormalEscuela Superior de Formación de Maestros [[Ismael Montes]]pa'' p'unchaynin, [[Challwamayu (llaqta)|Challwamayupi]].
* [[Karnawal|Phuqllay]], [[takipayanaku]]
* 4 p'unchay [[aymuray killa]]pi: [[Santa wila krus tatala]], Wak'aspi [[Parirun]]pi ima.
Siq'i 260:
 
== Yachachiy ==
[[Rikcha:Vacas, Alumnos del Instituto Normal Superior Ismael Montes.JPG|thumbnail|290px|right| Yachakuqkuna Ismael Montes Jatun Yachay WasimantaWasi Yachachiqkunaq Wakichikunankupaq [[Ismael Montes]]manta]]
 
Yachachiymanta rimaspa Wak'as munisipyupi tiyan tukuy yachay wasikuna. Ñawpaq juch'uy yachay wasi qhari wawakunapaq kamasqa karqa 1862 watapi, kikin Wak'as llaqtapi. Aswan qhipatataq kamarqa yachachiq Toribio Claure [[Challwamayu (llaqta)|Challwamayu]]pi ''Escuela Indigenal de Vacas'' nisqata 1935 watapi, Warisata yachay wasi unanchayninman jina, purum runakunaq wawasninku yachakunankupaq. Kunanqa tiyan tukuy juch'uy llaqtakunapi Juch'uy Yachay wasikuna, jinallataq wakimpi Chawpi yachay wasikunapis.
 
1946 watapi "''Escuela Normal Rural Ismael Montes''", kunan "''[[Ismael Montes Jatun Yachay Wasi| InstitutoYachachiqkunaq NormalWakichikunankupaq|Escuela Superior de Formación de Maestros Ismael Montes]]''", 18 p'unchay [[Hatun puquy killa|jatun puquy killa]]pi 1916 watapi kamasqa Tunqulipi, [[Qulumi munisipyu|Qulumi]] k'tipi, apasqa karqa ''Escuela Indigenal de Vacaspa'' wasinman; maypichus kunankama wakichikunku musuq yachachiqkuna llank'amunankupaq purumakunapi.
 
== Chiwalaki Wayrawasi ==
Siq'i 288:
=== Tantakamusqa runakuna ===
'''Yachachiqkuna''':
* Toribio Claure Montaño, paqarimurqa [[TarataT'arata (Quchapampa)|T'arata]] llaqtapi 27 p'unchay [[ayriway killa]]pi 1900 watapi, wañupurqataq [[Qurqi]] ([[Uru-Uru suyu|Uru-Uru]]) llaqtapi, 16 [[Pawqar waray killa|pacha puquy killa]]pi 1965 watapi. Karqa yachachiq kampupi llaqtakunapiwan. Pay kamarqa ''«Escuela Indigenal de Vacas»'' nisqata, [[Challwamayu (llaqta)|Challwamayupi]]; yanapallarqataq ''«Sindicato de Trabajadores Agrarios de Vacas»'' nisqaq kamayninpi.
 
* David Morató, yachachiq kampupi, yanaparqa yachachiq Toribio Claureta ''«Escuela Indigenal de Vacas»'' ñawpaqman apayta.
 
== Ñaña llaqtakuna ==
[[Rikcha:Vacas, fachada del Instituto Normal Superior Ismael Montes.JPG|thumbnail|290px|right| Jatun Yachay Wasi Yachachiqkunaq Wakichikunankupaq ''Ismael Montes'' Wak'asmanta]]
 
* [[Inkallaqta]]
Siq'i 309:
== Qhawallaytaq ==
* [[Wak'as|Wak'as llaqta]]
* [[Ismael Montes Jatun Yachay Wasi Yachachiqkunaq Wakichikunankupaq]]
 
== Hawa t'inkikuna ==
Siq'i 319:
* [http://www.youtube.com/watch?v=JCyL_DL9gMM Betty Veizaga Pukaj Wayra Qutuwan: Llaqtaypa takiynin (Takipayanaku)]
* [http://www.aler.org/lpi/fscommand/lpi/chiwalaki/index.htm Chiwalaki Wayrawasi] (Kastilla simi)
* [http://www2.minedu.gov.bo/pins/index.php?menu=1&cod1=4 «Ismael Montes» Yatun Yachay Wasi Yachachiqkunaq Wakichikunankupaq] (Kastilla simi)
* [http://www.premioreportaje.org/article.sub?docId=589&c=Bol%C3%ADvia&cRef=Bolivia&year=2003&date=enero%202003 Puya Raimondi, (Chukiqayara) wañupuwasanchiq] (Kastilla simi)
 
{{Plantilla:Quchapampa suyu}}
"https://qu.wikipedia.org/wiki/Wak%27as_munisipyu" p'anqamanta chaskisqa (Wikipedia, Qhichwa / Quechua)