Yatiri

Yatiriqa Wuliwya, Chili, Peruw suyukunapi aymara runakuna ukhupi hampiq, ayllu hampiqmi kanku, paykunan ruwayninkupi kukahina unanchakunata, materialkunatapas utilisanku. Yatiri nisqaqa huk subclase especial nisqa aswan genérica categoría Qulliri, huk término mayqin tradicional hampiqpaqpas aymara wakipi llamk'achisqa.

Kunan pacha Yatiri

Kawpaymanta

Wuliwya suyupi kunan sucesokuna kasqanraykun, Yatiris nisqakunapas imapas ruwayninkuwan tupaqpas ancha riqsisqaña kapun, huk reacción hina, tiksimiyuntinpi churaymanta hinallataq cultura occidental nisqamanta amenazakuna qhawarisqa contra, aswantaqa imapas EE.UU. El Diario, Bolivia suyupi periodico, riman Pachamamaman huk chay hina dioskunamanpas haywasqankumanta, aswan kunan pacha 2007 watapi kamachiy ruwaykunapi, umalliqpa umallisqan.

Yatiripa sasachakuyninkuna

Ñawpaykawsaypi

Ispaña colonización nisqawan, occidental culturaq influenciawan ima, yatiri runakunaqa occidental runakunaq sapanchasqa yuyayninmanta ñit’iykukunku, manan tradicional aymara llaqtapi ayllu yuyaywanchu. Cristiana iglesiapas sapa kutillanmi yatiri runakunata qarqorqan, kunan tiempopi religionkunapi ruwasqankuqa mana imapaq valeq kananpaqmi qhawarirqan, huk rikch’aq paganismo nisqatapas. Kayqa tikrakunmi kunan gobiernopi llamkaqkuna Yatiripa kayninta sut'imanta yanapasqankurayku, ñawpaqpiqa Santa Sedewan Concordato nisqapa kamachikuyninkunaman hina hinaspa ruwayninman hina capellán católico nisqayuq kanman karqa. Chaywanpas, normal ruwayqa yaqa llapan andino runakunapaqmi iskaynin tradicionmanta ruwaykunata chaqrun, ejemplopaq cha'lla , ima saminchaypas ima kaqninkunamanpas qosqa, sapa kutinmi ruwakun Pachamamaman, católico mañakuykunamanpas sacrificiokunawan.

Kunan pacha hampi

Maypachachus aymara runakunaqa ‘qhali kayta’ qhawarinku pachamamawan, ayllu runakunawan, ñawpa taytakunawan ima; hinallataq Yatiri runakunaqa ancha allintam ruwanku kay rimanakuykunata kallpanchanankupaq hinaspa allichanankupaq.

Tirminu yachay

Aymara ayllu ukupi Yatiripa ruwayninta hamutanapaqqa achka aymara simikuna, rimaykuna ima mana qunqanapaqmi. Kay hamutaykuna aymarapi churanapi sapallan kasqanrayku, mana allin inglés tikray kanchu. Qulliri hampi qurakunawan tinkisqa hampiqkunam, manataqmi ima iniciacion especialtapas necesitankuchu vocacionninkuta hapinankupaq. Layqa, ñawpaqmantapacha sapaqchasqa, karunchasqa, aymara ayllu llaqtakunap hawanpi tiyanku, sapokunata, mach'aqwaykunata ima ritualkunapi llamk'achinku, wakkunata mana allinta ruwanankupaq. Hukninmi layqa tukupun rimanakuspa (aswantaqa huk chaninpaq) kay ritualkunata ruwanankupaq huk runata dañanankupaq, huk clientepa sutinpi. Rayuqa llimp’imanta, aychapi rikuchiykunamantawan riman. Rayowan llallichisqakunataqa sapa kutim rayun purita nispa sutichanku ("llamado por rayo") o purita ("chayamuy"). Chayqa kay purita pikunachus yatiri kanankupaq waqyasqa kanku . Hampiy ceremoniankupi, yatiri achachilas (hukkunawan) tinkuchina y ruwitus . Achachilas biológico ñawpa taytakunamanta hukniray ñawpa taytakuna kanku, ruwitus runaq uma tullunkunan, chaykunatan qhawarinku wañusqa kuraq runakuna hina, generacional otaq cultural nisqapipas. Ch'amakani ("pipas tutayaqniyuq utaq dueño") kuraq yatiri pichus yatiri aprendizpa capacitacionninta ruwan -kay.

Yatiri Ayllupi

Yatirita sut’inchanapaq simi yachaypi qhawarisqa

Palabra yatiri yatiña hamun "yachanapaq". Chayhinam huk yatiri literalmente "pi yachaq runa" nisqa. yatiri sapaqchaq imapas ayllu llaktapi shuktakkunamantaka lliw llukshichishkakuna, yatiri tukushkakunami kan . Chay llimp’iqa waqyasqa kasqanmanta señalmi, ichaqa manan kikillanmantachu yatiri tukuchin . Kunan pachakunapi, qulliri nisqaqa neutral término nisqa, manam occidental runakunapa layqakuywan tinkuchisqanchu, achka yatiri qulliri nispa sutichasqa kanku hawa runakuna imayna kasqankumanta tapukuptinku. Estrictamente rimaspa, yatiri kanku qulliri , ichaqa qulliri huk clase especialmi kanku pikunachus chay llimp’i llimp’itapas rikurqanku, yatiri kanankupaqtaq iniciacionta ruwarqanku . Yatiri mana hayk'aqpas " yatiri " nisqachu kanku " uyankuman, aswanpas ak'ulliri nispa sutichasqa kanku " coca masticaq runa ", aytiri " pipas cocata hoqariq " otaq uñiri " cocata ñawinchaq runa".

Yatiriman tukupuymanta

Runapa yatiri kananpaq waqyakuyninpiqa achka imakunam pukllakun . Pimanchus runa kanqa chayqa, ima pachachus nacesqanwan, patronanwan, ichutata ichumama ima afectasqa kachkan (huk específico clase padrino). Kay waqyakuypa takyachiyninqa ichaqa llimp’i llimp’iwanmi riqsichikun, chaymi mana casarasqa aymarawan ovejakunata michiq lloqsispa pasakun. Chay llimp’iqa purita nispa marcan , "huk maqasqa". Ichaqa wakin kutipiqa mana waqyasqa runataqa llimp’i llimp’i llimp’inqa, pantata tukuchispa "pantasqa maqasqa runa". Rayo rawraypi, purita wañusqa, wañuymanta wakmanta naceyman pasasqanmanta ninku; chiqaptaqa sichus pipas huk testigo kay huelga nisqataqa creenku purita wañunqa. Sichus huk runa yatiri señalninkunata hap’in chayqa , llimp’iwan k’irisqaña, purita manataqmi yatiri tukunanpaq waqyakuytaqa mana chaskiyta atinchu . Chaynallataqmi, mana señalkunayuq, mana maqasqa runapas, manapaschá yatiri kayta maskanmanchu . Huk kuti yatiri -to-be iskay kimsa watayuqña, payqa ch'amakani tarinanpaq puriyta qallarikun , kuraq yatiri pichus payta yachachinqa. Hilario, yatiri tapusqa Tomas Huanca 1987 watapi tesisninpi kimsa kutita purirqa ch'amakani 's llaqtanpi, sapa kuti puriq musiku hina, huk kuti chaypi Hilariomanta tutorías chaskisqa, ch'amakani . Candidato yatiri kananpaq listoña kaptin , achachila permisota mañakunqa (ancha ancestro espiritual) a través de su ch'amakani.

Yatiriq ruwaynin hampiypi

A yatiri aymara ayllupi hunt’asqa participante; paypa ruwaynin especialqa manan kacharichinchu llapa llaqta runakunaq ruwayninkunamanta, chakra llank’aymantawan. Payqa manan hayk’aqpas hampiypi ñawpaq kaq kuyuytaqa ruwanchu, aswanpas suyanpunin pipas quejayoq otaq ima sasachakuyniyoqpas tapunanta. Imaynan obligasqa kashan mañakuykunata suyananpaq, chay hinallataqmi yatiri chaynallataqmi obligasqa kachkan llapa payman hamuqkunata hampinanpaq. Payqa wasinpim ruwayninta ruwan unquqpa qayllanpi utaq unquqpa rantinpi ruwaq runapa qayllanpi. Wakin kutipiqa, yatiri 's ritual yanapaqkunam qawachinqaku unquqta kikinpi hampinanmanta, utaq ritual sitioman rinanpaq ofrenda qunanpaq. Hinallataqmi wasin hawapipas practicanqa unquq chayta mañakuptinqa. yatiri yanapaq principalpa hampiy ceremoniaqa riwutu otaq runaq uma tullun. Riwutu wañuchisqa ñawpaq taytakuna kanku, aswantaqa "suwakuna" nisqawan, runakunaq pachanwan wañusqakunaq pachanwan chawpichaq hina qhawarisqa kanku. Chay riwutu saxra kuska churasqa balakuna (huch’uy q’illay utaq rumi, llimp’iwan hukllachasqa), tari llama millwa, coca, santokunapa esculturankunapas. Si yatiri chinkasqa imapas tarinanpaq utaq suwakunapa apasqan kaqta tarinanpaq mañakuptinkuqa, ceremoniapiqa velakunatam servichikunman. Pitapas onqoqta hampinanpaqqa huk isi yanapachikunman - chaymi unquqta llamiykusqa.