Nemesio Zúñiga Cazorla
Nemesio Zúñiga Cazorla sutiyuq runaqa (19 ñiqin qhapaq raymi killapi 1895 watapi paqarisqa San Salvador llaqtapi, Khallka pruwinsyapi, Qusqu suyupi; 13 ñiqin qhulla puquy killapi 1964 watapi wañusqa Urupampa llaqtapi, Urupampa pruwinsyapi, Qusqu suyupi) huk Piruw mama llaqtayuq kathuliku taytakuram, qhichwa simipi qillqaqmi, aranway ruraqmi karqan.
| Nemesio Zúñiga Cazorla | ||
|---|---|---|
| ||
| Kawsaymanta qusqakuna | ||
| Paqariy sutin | Nemesio Zúñiga Cazorla | |
| Paqarisqa |  Piruw
| |
| Rurasqankuna | Taytakura, Qillqaq, Aranway ruraq | |
| Aswan riqsisqa qillqasqan: | Quri ch'uspi (Ccore Chchuspe) | |
Kawsasqan
llamk'apuyNemesio Zúñiga Cazorla taytanpa asindanpim wiñarqan, Laris qhichwapim. Khallka llaqtapi primarya yachay wasiman riq, chaymantataq Qusqu llaqtapi kathuliku Colegio de San Francisco nisqaman rirqan, chaymanta Seminario de San Antonio Abad nisqaman.
Qusqu llaqtapiqa Qusqu runasimipi achka aranwaykunatam qillqarqan, ahinataq Pitusira 1915 watapi, Quri ch'uspi (Ccore Chchuspe) nisqatapas, chay qhipaq aranwaytaqa Punu llaqtapi kawsaq Inocencio Mamanipas pukllachikurqan.
Zúñigaqa Compañía Nacional Dramática Incaica (Compañía Dramática Incaica Cuzco) sutiyuq aranway huñuta pusaspa Piruwpi achka llaqtapi, wakin mamallaqtakunapipas (Buliwya, Chili, Arhintina) aranwayninkunata, wakin qillqaqkunap aranwaynintapas pukllachikurqan, ahinataq Luis Ochoap Chuki illanta, José Félix Silva Ayalap Yawarwaqaqninta (16 ñiqin inti raymi killapi 1920 watapi ñawpaq kutita Qallaw llaqtapi Teatro Municipal nisqapi), Apu Ullantay nisqatapas. 1930 watapi Urupampa llaqtapi parukyu taytakura tukurqan. Chaymantapacha qhichwa simipi musuq aranwaykunatam qillqarqan, ahinataq Katacha (1930 watapi), T'ikahina (1934 watapi) nisqakunata.
1935 watamanta 1937 watakama Qanchi pruwinsyapi San Pawlu llaqtapi taytakuram karqan, 1937 watamantataq 1964 watapi wañuyninkama Urupampa llaqtapim kakurqan.
Qillqasqan aranwaykuna
llamk'apuy- 1915: Pitusira
- 1915: Qurich’uspi (Ccore Chchuspe)
- 1930: Katacha (Catacha)
- 1934: T’ikahina (Ttica hina)
Ñawinchana
llamk'apuy- César Itier: El Teatro Quechua en el Cuzco. Cuzco: Centro Bartolomé de las Casas, 1995.
- Nemesio Zúñiga Cazorla: Qurich'uspi [1915], T'ikahina [1934], Katacha [1930?].
- Carlos Eduardo Arroyo Reyes: Nuestros años diez. La Asociación Pro-Indígena, el levantamiento de Rumi Maqui y el incaísmo modernista. Libros en Red, 2005, pp. 151–158.
Hawa t'inkikuna
llamk'apuy- Marcela Cornejo D.: Nemesio Zúñiga Cazorla. Sobre música y drama escénico en canciones populares (Cusco). Temas sobre historia y música del Perú. 1 ñiqin tarpuy killapi 2011 watapi .
- Alipio Pacheco C.: Aranwa. Lengua y cultura quechuas II, pp. 218–247.