Qhichwa rimaykuna
Qhichwa rimaykuna nisqaqa huk Awya Yala rimaykunap ayllunmi, Uralan Awya Yalapi. Tukuy qhichwa, qichwa, qiĉwa icha kichwa nisqa, qhichwa simi nisqaman kapuq k'iti rimayninkunam kay rimaykunap ayllunman kapun.
Manam tukuy qhichwa k'iti rimaykuna hap'iqanallachu. Chayrayku yachaqkunaqa ninkum, achka rimaymi, pichqachá, qanchischá, nispa. SIL International nisqa tantanakuy ninmi, 42 rimaykunam, nispa. Ichataq ancha kaqlla kaq k'iti rimaykunatapas sapaq rimay ninmi, ahinataq Qusqu qhichwa simi, Apurimaq qhichwa simi, Ariqipa qhichwa simi, Punu qhichwa simi, chaykunam sapaq simi nispa. Piruw mama llaqtapiqa chay k'iti rimaykunata huklla allin qillqaywanmi qillqanku, Qusqu-Qullaw nisqawan. Chanka runasimiwanpas allin hap'iqanallam, Qullasuyu qhichwa simiwanpas. Chayrayku huklla uralan runasimi ninkupas.
Qhichwa k'iti rimaykunapi paqta rimakuna
llamk'apuyUralan runasimi | Chanka runasimi | Qusqu qhichwa simi | Qullasuyu qhichwa simi | Shukllachishka kichwa | Otavalo kichwa | Puruha kichwa | Lamas-Luritu | Kashamarka rimay | Wanka limay | Shawsha limay | Anqash rimay |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
misk'i | miski | misk'i | misk'i | mishki | miški | miški | miški | miški | miški | miški | miški |
qun | χun | qun | qun | kun | kun | kun | kun | qun | un | hun | qun |
huk | huk | hux | ux | shuk | šux | šuk | suk | sux | huk | huk | huk |
iskay | iskay | iskay | iskay | ishkay | iškay | iški | iškay | iškay | iškay | iškay | iškee |
kimsa | kimsa | kinsa | kinsa | kimsa | kimsa | kimsa | kimsa | kimsa | kimsa | kimsa | kima |
tawa | tawa | tawa | tawa | chusku | čusku | čusku | čusku | ĉusku | tawa | ĉusku | čusku |
pichqa | pičχa | pisqa | phišqa | pichka | pička | pička | pička | pičqa | pič'a | pičχa | pitsqa |
chunka | čunka | čunka | čunka | chunka | čunga | čunga | čunga | ĉunga | ĉunka | ĉunka | čunka |
yuraq | yuraχ | yuraχ | yuraχ | yurak | yurax | yurak | yurak | yuraq | yula' | yulaχ | yuraq |
kani | kani | kani | kani | kani | kani | kani | kani | kani | kaa | kaa | kaa |
kachkan | kačkan | kaŝan | kasan | kakun | kakun | kakun | kačkan | kaykan | kaykan | kaykan | kaykan |
maypi | maypi | maypi | maypi | maypi | maypi | maypi | maypi | maypi | mayĉaw | mayĉaw | meečoo |
ñiway | niway | niway | ñiway | ñukaman niy | ñukaman niy | ñukaman niy | niway | niway | nimay | nimay | nimay |
Qhichwa simip k'iti rimayninkuna
llamk'apuyAchka qhichwa k'iti rimaykunam kachkan, iskaynintin hatun rimay huñum, achkataq aslla urin rimay huñum:
- Waywash rimaykuna (Qhichwa I)
- Wamp'uy rimaykuna (Qhichwa II)
- Yunka runashimi (Qhichwa II-A)
- Chinchay runashimi (Qhichwa II-B)
- Chachapuya runashimi
- Lamas-Luritu runashimi
- Kichwa (Ikwadurpi Kulumbyapipas): Chay rimaypaqqa Shukllachishka Kichwa nisqa allin qillqayninmi.
- Uralan qhichwa simi (Qhichwa II-C): Chay rimaypaqqa Uralan runasimi nisqa allin qillqaymi.
Hawa t'inkikuna
llamk'apuy- Qhichwa shimimanta saywitu (fedepi.org)
- Saywitu: Argentina mama llaqtapi Chili mama llaqtapipas simikuna
- Kusiquyllur Casafranca: Llapam runakuna huk shunqulla!! Kimsa runa, Pichiw (Ancash-Huari), Puqi (Huanuco-Huamalies), Yuraqraqay (Ayacucho-Huanta) ayllu llaqtakunamanta hamuq, kikin qhichwa rimaykunapi rimanakun