Ispaña Amirika Kacharikuna Awqanakuy
Ispaña Amirika Kacharikuna Awqanakuy nisqaqa Chinchay, Uralan Awya Yalapi mitmamusqa wiraquchakunap Ispañamanta kachariy awqanakuysi karqan, chunka isqunniyuq kaq pachakwatapi, 1809 watamanta 1826 watakama.
Napoleon Bonapartep phransis awqaqkuna Fernando VII sutiyuq Ispañap Qhapaqninta atipaptinsi, Awya Yalapi wiraquchakuna mistikunapas chay atiykuyraykus maqanakuyta qallarirqan. Chay maqanakuyqa Ispaña Amirikayuq wiraquchakunap atiyninwansi puchukarqan. Chaywansi musuq kacharisqa mamallaqtakuna tukurqan.
Awya Yalapi kacharikuna awqanakuykuna
llamk'apuyHatun kacharikuna awqaq pusaqkuna
llamk'apuy- José de San Martín (1778 - 1850): Arhintinamanta awqaq pusaq, Arhintinapi, Chilipi, Piruwpipas awqanakuq.
- Simón Bolívar (1783 - 1830): Winisuylamanta awqaq pusaq.
- Francisco de Miranda (1750 - 1816): Winisuylamanta awqaq pusaq. Ñawpaq kaq (El Precursor) nisqas. Afrikapi, Iwrupapipas Ransis Pachakutiypi maqanakurqan, Hukllachasqa Amirika Suyukunap qispikuna maqanakuyninpipas, chaymantataq Ispaña Amirika Kacharikuna Awqanakuypi.
- José Gervasio Artigas (1764 - 1850): Uruwayimanta awqaq pusaq.
- Bernardo O'Higgins (1778 - 1842): Chilimanta awqaq pusaq.
- Antonio José de Sucre (1795 - 1830): Winisuylamanta awqaq pusaq, Buliwyap Piruwpapas umalliqnin.