Chaqallu yura rikch'aq ayllu
(Fabaceae-manta pusampusqa)
Chaqallu yura rikch'aq ayllu (familia Leguminosae icha Fabaceae) nisqaqa huk yurakunap rikch'aq ayllunmi, sach'akunam, sach'acha, ch'ulla watayuq icha achka watayuq qurakunapas. Rurunkunaqa chaqallum.
Chaqallu yura rikch'aq ayllu | |||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Mit'an kamay | |||||||||||
| |||||||||||
Subfamilias | |||||||||||
GRIN-CA 2002-09-01 |
Ñawpaq mitan kamaypiqa Leguminosae nisqa rikch'aq ñiqim nikurqan, Papilionaceae, Mimosaceae, Caesalpiniaceae rikch'aq ayllu kaptin.
Faboideae (Papilionaceae kasqa, latin simipi Papilio = "pillpintu") yurakunaqa pillpintu hina rikch'aq tuktuyuq kaptin, Caesalpinioideae, Mimosoideae nisqakunataq wach'illa (quyllur hina) pichqantin raphi sillwiyuq tuktuyuqmi.
Rikch'aqkuna
llamk'apuyKaymi huk chaqallu hina yurakuna:
- añawaya (Adesmia spinosissima)
- ishpinku (Amburana cearensis)
- inchik (Arachis hypogaea)
- q'ira, p'unu husk'a, husk'a (Astragalus garbancillo)
- briya (Cercidium australe)
- husk'a (Dalea weberbaueri)
- kita husk'a (Dalea peruviana)
- pakará (Enterolobium contorti-siliquum)
- amasisa (Erythrina)
- pasul, sach'a purutu (Erythrina edulis)
- pisunay (Erythrina falcata), chilikchi nisqapas (ama lupunawan, Ceiba pentandra pantaychu!)
- chañar (Geoffroea decorticans)
- tinaku (Indigofera anil, Indigofera suffruticosa)
- lantrihas (Lens culinaris)
- warwasku (genus Lonchocarpus)
- sach'a warwasku icha timun hampi (Lonchocarpus utilis syn. Lonchocarpus nicou, Derris nicou)
- waska warwasku (Lonchocarpus urucu)
- sach'a q'ira (Lupinus ampaiensis)
- q'ira (Lupinus condesuflorus, Lupinus platyphyllus)
- tawri (Lupinus mutabilis, Lupinus argentens, Lupinus tauris). Qhawariy (Anqash suyupi Vicia grata, huk chaqullu rikch'aq niyta munanmi)!
- alwa (Medicago sativa)
- kiñu-kiñu, isturaki, balsamu qara (Myroxylon balsamum)
- wayruru sach'a (Ormosia coccinea)
- mishiku hikama (Pachyrhizus erosus)
- ahipa (Pachyrhizus ahipa)
- pallar (Phaseolus lunatus)
- numya (Phaseolus numia)
- chuwi (Phaseolus sp. etc.)
- purutu (Phaseolus vulgaris, Phaseolus lunatus). Qhawariy (Anqash suyupi Erythrina edulis = pasullu niyta munanmi)!
- allwirha, allwi (Pisum sativum)
- kumasiwa (Platymiscium spp.)
- wallwa (Psoralea mexicana, Psoralea pubescens)
- q'upi icha sata (Tephrosia sinapou syn. Cracca toxicaria)
- tipa (Tipuana tipu)
- chikmu (Trifolium amabile, Trifolium peruvianum)
- chaqullu, abas, hawas, miska (Vicia faba)
- tuska (Acacia aroma)
- wakachu (Acacia atramentaria), Arhintinapi churki nisqapas
- allqu thaqu, waranqu nisqapas (Acacia macracantha)
- harka (Acacia visco)
- yuraq kinilla, bubinsana (Calliandra angustifolia)
- paqay (Inga feuillei, Inga edulis)
- yaku kachiq (Inga sp.)
- yarawisqu (Leucaena leucocephala)
- urqu sibil (Piptadenia excelsa)
- wilka, sibil (Piptadenia grata, Acacia visca, Anadenanthera sp.)
- thaqu (Prosopis alba, Prosopis siliquastrum, Prosopis juliflora, Prosopis humilis)
- yuraq thaqu (Prosopis alba)
- yana thaqu (Prosopis nigra)
- thaqu sach'a (Prosopis siliquastrum, Prosopis juliflora, Prosopis humilis)
- wakchillu (Prosopis sp.)
- waranqu (Prosopis pallida)
- churki (Prosopis ferox), Buliwyapi sutin; Arhintinapi wakachu (Acacia atramentaria) sach'apaq sutin
- yuchu waska (Bauhinia sp.)
- krus k'aspi (Brownea sp.)
- yuraqsisa krus k'aspi (Browneopsis ucayalina)
- tara (Caesalpinia spinosa syn. Caesalpinia tinctoria)
- wakapurana (Campsiandra sp.)
- mut'uy (genus Senna)
- pichana mut'uy (Senna aphylla syn. Cassia aphylla)
- ch'iñi mut'uy (Senna multiglandulosa syn. Cassia tomentosa)
- urqu mut'uy, anchurapa (Senna italica syn. Cassia obovata)
- wisllaq (Senna birostris)
- hatun mut'uy (Senna birostris var. helveola syn. Cassia helveola)
- uchuk mut'uy (Senna birostris var. hookeriana syn. Cassia hookeriana)
- yunka mut'uy (Senna alata syn. Cassia alata)
- kupaywa (Copaifera officinalis; Copaifera paupera)
- purutu k'aspi (Senna sp.)
- ritama (Spartium junceum)
- asukarwayu (Hymenaea sp.)
- hak'u wayaqa (Hymenaea courbaril)
Hawa t'inkikuna
llamk'apuy- Commons nisqaqa multimidya kapuyninkunayuqmi kay hawa: Chaqallu yura rikch'aq ayllu.
- Wikispecies nisqaqa qillqasqa p'anqayuqmi kay hawa: Chaqallu yura rikch'aq ayllu