José Oregón Morales

José Oregón Morales( icha Husi Uriwun Muralis) sutiyuq runaqa (1949 watapi paqarisqa Sallqapampa (Salkabamba) ayllu llaqtapi, Pampas, Tayakasha llaqta, Wankawillka Suyu, Piruwpi) piruwanu qhichwa simipi, kastilla simipipas qillqaqmi.

José Oregónqa colegio nisqapi simi kapchiy yachachiqmi. 1984 watapim Kutimanco nisqa, chunka iskayniyuq willakuyniyuq liwrunta rikurichirqan. Chaypiqa mamanpa willasqankunatam qillqarqan, kikinpa kamasqan ninakuykunawanmi, t'iktuqakunawanpas. Kastilla simipim aranway qillqatapas (El Motín) uyaycharqanpas, chaymanta wawakunapaq willaykunatapas. 1994 watapiqa Luru qulluchi (Loro ccolluchi) nisqa qhichwa simipim qillqasqan liwrunta paqarichirqan.

Qillqasqankuna

• Luru qulluchi (1978)
• Ukucha Akallo kumparinwan (El ratón con su compadre Akallo): willakuy, (1979)
• Sara raymi (La fiesta del maiz), pusaq willakuykuna (1980).
• Qurilasu: willakuykuna (1979)
• Kutimanco (1984)
• El Motín (Kastilla simipi aranway qillqa)

Luru qulluchi

José Oregón Morales-pa qillqasqan Luru qulluchi 1994 watapim paqarirqan. Chay liwrupiqa pusaq willakuymi. Kaykunamantaqa iskay aswan hatun kaqmi kikin qillqaqpa kamasqan, mana huk runap willakusqanmantachu hap'isqa.

Luru qulluchi nisqa willakuypiqa huk chakra llamkaqmi willan, wamracha kasqanta yuyarispa. Chay pachas sara puquptinqa, sach'akunamanta achka luru mikhunata maskaq hamuq karqan. Huk wamrakunawansi chakrakunapi lurukunata manchachiq karqan. Huk kutis ancha achka lurukuna chakrata tukuykurqan. Llakiykuq tarpuqkunas huk machuman yanapayta mañakuq rirqan. Chay machuqa luru qulluchinapaqsi yanaparqan.

Qurilasu nisqa aswan hatun willakuyqa tawa rakiyuqmi. Huk turucha Qurilasu sutiyuqsi karqan. Chay turuqa, ñuqa hina kaspa, waka pukllaypim kasqanmanta willan.

Kaymi willakuyninmanta huk rakin:

Punchukusqa luruchapas paykuna hinataq qaparin; wakinqa ni tantiankuchu qapariyninta. Punchuchanñataq muyukuchkan kunkampi masupa rikrallanña; chaywanqa manchapata mancharichkanku wakin lurukunaqa. Astawan chawpinkumanraq winakuchkan punchuchayuq luruqa, iskayman kimsaman wakin lurukunata chiqichistin. Pawanku kinrakinrampa qiwiqiwimpa, rikranta wakman kayman apaykachastin; karu karupiqa kasqan huñunakurunku. Kasqan pachakusqa luruchaqa ayparun. Chaynalla chiqistin chiqistin pawachkanku; muyurispa muyurispa panta pantata pawanku, mana ni may risqankutapas yachakunkuchu; karuchaspaqa huñunakuypitaq kachkanku manam sapa sapallaqa pawayta yachaspanku. Huñulla kaymantaqa wañupakuchkankuña. Kayna kasqankutaqa suma sumaqta yachasqa don José del Carmenqa. (p. 23-24, José Oregón Morales)

Kaypipas qhaway

• Qhichwa simi kapchiy

Hawa t'inkikuna

• César Itier: Literatura nisqap qichwasimipi mirayninmanta: José Oregón Moralespa qillqasqan Loro qulluchi. AMERINDIA n°24, 1999.
• Escritores Peruanos (Kastilla simipi)