Ruraq:AlimanRuna/Robert Vallejos Valdivia Biol

A


Achakana, achaqana, phasakana, pitajaya, pitajaña, waraq'u nisqaqa juk laya ulalaqpa sutin, sapin mikhukun.

Achanqara nisqaqa juk laya mallkiqpa sutin, tiyan ashka layamanta, t'ikan yuraqta, chanta pukatawan ima, jatun, uqharinku phurunranapaq.


Achanqhuy nisqaqa juk laya janpi mallkiqpa sutin, llawar suruyta sayachin.


Achapana, murapapa, muk'ulu nisqaqa juk laya mallkiqpa sutin, puqun papasta.


Achaqana: s.(bot) Achakana.

Acharu, chukurillu, achuqlla, waywash, unchuchukuy: s.(zoo) Q'arachupa.


Achhira nisqaqa juk yaku mallkiqpa sutin, tuquru laqhiyuq, juch'uykunalla chaypa sutin.


Achhumi nisqaqa juk laya ulala mallkiqpa sutin.


Achililisara nisqaqa juk laya saraqpa sutin.


Achis: s.(bot) Achita.


Achita, kiwicha nisqaqa juk laya kañawaqpa sutin, puqun kinuwa jina, yuraqta, mikhukukun puquynin, puqun pisi chirillaqtaspi.


Achiwti: s.(bot) Achiwiti.

Achiwaka nisqaqa juk laya mallkikunaqpa sutin: inujuqta, qhuraqta, sanawriaqta, waqkunapata ima.


Achiwiti nisqaqa juk laya juch'iy sach’aqpa sutin, q'uñi jallp'asllapi tiyan, puqun q'urutitasta jina chay puquy puka, chaywan mikhunasta llinpichanchiq, tullpunapaqpis kusa.


Achu: s.(zoo) Khirkinchu.


Achukatuna nisqaqa juk laya tunaqpa sutin.


Achuma, achhumi, qasaqsisa, aychaycha, phuqru nisqaqa juk laya ulalaqpa sutin, kinsa runa sayayta wiñan, puquynin mikhukun.


Achuni, sunchu, kuchuchi nisqaqa juk laya k’ita waskuqpa sutin, q'uñi jallp'asllapi tiyan, atuqjina chhuqu uya.


Achunisananku nisqaqa juk laya mallkiqpa sutin, q'uñi jallp'asllapi tiyan.


Achupa, kachupa nisqaqa juk laya mallkiqpa sutin, laqhisninpi khishkayuq, ñañuslla.


Achupalla, ananas, piña nisqaqa juk laya mallkiqpa sutin, q'uñi jallp'asllapi tiyan, puqun murq'u muq'ullata, chaytaq mikhukun, may misk'i mikhunapaq.


Achuqalla, achuqlla, acharu, chukurillu, waywash, unchuchukuy: (zoo) Q'arachupa. 2. Ararankha.


Achuqcha, q'iwiq'iwi, kaywa, kachu nisqaqa juk laya ch'ipakuq mallkiqpa sutin, chhuquchhuqullata puqun, mikhukun puquynin, kinsa layanmanta tiyan.


Achuqlla,acharu, chukurillu, q'arachupa, waywash, unchuchukuy: s.(zoo) Achuqalla.


Ahusqiru; ahus k'aspi, ajusqiru s.(bot) Juk laya jaanpi mallkiqpa sutin Chamanikunaq jallch'achikunanku, kallpa jauwachikunanku.

Ajipa, ashipa, jikima nisqaqa juk laya mallkiqpa sutin, as misk'iraw, mikhukun.


Ajishway nisqaqa juk laya janpi mallkiqpa sutin, alwirjamanta aswan jatuchaqta puqun.


Ajuya nisqaqa juk laya piliq sutin, sayan quchaspi, mayuspi.


Akacha,akakaw, k'ipa: s.(bot) K'ipapapa, chay qallpaspi rikhurin chay.


Akakakaw, wakaka nisqaqa juk laya tutapuri p'isquq sutin, uywasmanta llawarninta ch'unqan nin.


Akaru, kusña nisqaqa juk laya p'isquq sutin, akathawispa purin


Akarway, aqharway, thaparanku: s.(zoo) Tutaphawa pilipintuq sutin.


Akasimi, wich'iqwayu. k'ukiru nisqaqa juk laya p'isquq sutin, yuraqwisa yana p'isqu.


Akatanqa,ismaylunku: s.(zoo)Akatinqa.


Akatinqa, ismaylunku: s.(zoo)Juk laya juch'iy khuruqpa sutin, akasta tanqayachan.


Akatuwawa nisqaqa juk laya janpi mallkiqpa sutin, q'uñi jallp'asllapi tiyan.


Akhana nisqaqa juk laya janpi qhuraq sutin.


Akurma.- s.(bot) Juk janpi mallkiqpa sutin, p'isqusimiman rich'akuq, punkisqasta tiyayuchin chay. Kawallu chupa nillankutaq.

Akuwayaqa, jak'uwayaqa. pituwayaqa nisqaqa juk laya sach’aqpa sutin, q'uñi jallp'asllapi tiyan, puqun muchu q'urutasta jina, chay ukhunpi jak'u tiyan, q'apan pitujin chay mikhukun.


Alamu : s.(bot)(esp) nisqaqa juk jatun sach’aqpa sutin, jatuchachaq laqhiyuq, wiñan may chhikachaqta, q'illuta tiñinapaq uqharinku, chantá k'ullunmanta ruwakun qhisqara k'aspikuna chay.


Allampasu nisqaqa juk laya janpi aliq sutin, Ikuatur q'uñi jallp'asllapi tiyan.

Allawsu, mashua nisqaqa juk laya papayuq aliq sutin.


Alliwapa nisqaqa juk laya janpi mallkiqpa sutin, Ikuatur q'uñi jallp'api tiyan.


Allpa amarunk'aspi, chay uq janpi mallkiqpa sutin, Ikuatur q'uñi jallp'api tiyan. (Alpa amarun caspi)


Allpaqa, allpaka, paqu nisqaqa juk laya uywaq sutin, llamaman rich'akun, astawan wat'a chantaqa millmasapa.


Allqup'anqa: s.(bot) Q'uñi jallp'a janpi mallkiqpa sutin, Ikuatur q'uñi jallp'api tiyan.


Allqupyantan nisqaqa juk laya lantaa sutin, ñañu yura, chantá juch'iysitusta puqun, yaya puquynin mikhukun.


Alpaka, alpaqa: s.(zoo) Allpaka.


Alqukhishka: s.(bot) Planta medicinal desinflamante.


Alqukhishka nisqaqa juk laya janpi mallkiqpa sutin, punkisqaspaq kusa.


Alqukhuru, alquru nisqaqa juk laya sikaq sutin, kukata mikhukapun.


Alqulakawiti: s.(bot)Juk laya lakiwitiq sutin, k'ita , juch'iylla.


Alqullant'a nisqaqa juk janpi qhuraq sutin, t'ikan killmu llinpita, janpi wisananaypaq chay.


Alqupayanta nisqaqa juk laya mallkiqpa sutin, puqun juch'istusllata , chanta yana, mikhukun..


Alqusuyku: s.(bot Juk ashna qhuraq sutin, sunpispi rikhurin, mujun chhulluq chhulluqta.


Ayanki nisqaqa juk laya challwaq sutin, mamaqhuchallapi tiyan.


Altamachi nisqaqa juk laya papaqpa sutin.


Altamisa nisqaqa juk laya janpi mallkiqpa sutin.


Alunsillu s.(bot) nisqaqa juk aliqpa sutin janpi ukhu llawark'utuspaq.

Amajaya nisqaqa juk laya uqaqpa chanta chay chhuqu papaqpa sutin.


Amaku: s.(zoo) Jamak'u.


Amankaya, amanqay: s.(bot) Jamankaya.


Amanqay, amankaya nisqaqa juk laya qhuraq sutin.


Amapanki nisqaqa juk laya janpi qhuraa sutin, mayllakuna yakupi kay mallkiwan chaytaq jark'awanchiq tukuy millaymanta..


Amapu: s.(bot) Mallki


Amaru nisqaqa juk laya k’ita waskuqpa sutin, alqu chhikan. Chay jatun katariqpa sutin.


Amarukachu: s.(bot) Juk laya chay achka t'ikasniyuq mallkiqpa sutin.


Amarukhishka nisqaqa juk laya sach’aqpa sutin.


Amarunuchu nisqaqa juk laya yunqa janpi mallkiqpa sutin, q'uñi jallp'asllapi tiyan.


Amash: s.(bot) Payqu.


Amasisa nisqaqa juk jatun sach’aqpa sutin, mana unaypichu wiñan, janpi waqaynin punkisqaspaq, k'irispaq ima, chantaqa ima ch'uwista ruwanapaqpis.


Amayllu nisqaqa juk laya chay jatun yana-uqi chhakaqpa sutin.


Amipikira, lachiwana nisqaqa juk wach'ikuq khuruqpa sutin, misk'ita ruwan ch'akich'akillata t'iqipi chayta nikun.


Anak'aspi: s.(bot) Janpina k'aspi, uq mallkiqpa sutin, q'uñi jallp'asllapi tiyan.


Añanku, añayllu, añapira nisqaqa juk laya sik'imiraq sutin.


Anapalla: s.(zoo)Juk laya jatun ch'uspiq sutin, wakin yuyanku chay wañusqaq nunan kasqanta, rikhurin ayachukuna killapi.


Añas, yalus, añaskuti, pishilinqa, añanku, paqlla, añasku, añasiq(k)i s.(zoo) Añathuya.


Añasqiru nisqaqa juk laya janpi mallkiqpa sutin.


Añawaya nisqaqa juk laya mallkiqpa sutin, khishkararalla, t'ikan q'illuta.


Añawayu nisqaqa juk laya juch'iy sach’aqpa sutin, llant'apaq kusa.


Añawayu nisqaqa juk laya k'ita quwi sutin.


Añaypanku, llut'allut'a, muqumuqu nisqaqa juk laya khishkarara mallkiqpa sutin, panpapi k'askasqa, t'ikan pukasta.


Añaypankuru nisqaqa juk laya k’ita waskuqpa sutin, wasanpi khishkasniyuq.


Anchu nisqaqa juk laya chiwiq sutin.


Anchurapa nisqaqa juk laya mallkiqpa sutin, laqhisninwan tiñikun q'illuchu llinpita.


Anka, paka nisqaqa juk laya p'isquq sutin, aycha mikhu, waq p'isqusta jap'in sillusninwan, chanta katarita juk'uchasta ima.


Ankalay nisqaqa juk laya jatun p'isquq sutin , wallpa chhikan, jatun chupayuq, uqhu p'isqu ninku.


Ankara nisqaqa juk laya lakawitiq sutin.


Ankhiq: s.(zoo) Canino.


Ankillap'anqa nisqaqa juk laya janpi mallkiqpa sutin, kitu yunqapi tiyan .


Ankusa, ankusach'a nisqaqa juk laya mallkiqpa sutin, pichanapaq kusa ch'awqran.


Ankuwanku, llatin nisqaqa juk laya janpi mallkiqpa sutin, janpi k'irisqaspaq.


Ankuwaqsi nisqaqa juk laya sik'miraq sutin.


Anpalawa, lanpalawa: Juk laya yaku jatun katariqpa sutin.


Anp’atu: s.(zoo) Janp'atu.


Anqa, anqas.-(adj.) Chay janaqpachaman rich'akuq llinp'ita nikun chay. Añil.


Antaku nisqaqa juk mallkiqpa sutin, tiñikun kay mallkiwan pukaq'illituta.


Anqa: s.(zoo) Anka.


Anqara, janq'ara, wanpuru nisqaqa juk laya jatun lakawitiq sutin , may chhikachachaqta wiñan.


Anqas nisqaqa juk tullpuna mallkiqpa sutin, tullpun qhusi llinpita.


Antar nisqaqa juk laya jatun sach’aqpa sutin, punallapi tiyan.


Antarupha nisqaqa juk laya janpi mallkiqpa sutin, chay chinpakuq unquykunapaq kusa.


Antawayrunku nisqaqa juk laya jatun wayrunq'uq sutin.


Antharu, jichin, wanku, waywacha, waywaku nisqaqa juk laya k’ita waskuqpa sutin, sach'asllapi sayan ch'anpa chupita, juch'iylla.


Antianka nisqaqa juk laya aycha mikhu p'isquqpa sutin, ankamanta nisqaqa aswan jatun.


Antiaqchi nisqaqa juk la p'isquq sutin, aqchiman rich'akun, qhaparayachantaq atataw, taw.


Anticha nisqaqa juk laya mallkiqpa sutin, q'uñi jallp'asllapi tiyan.


Antikutur nisqaqa juk laya jatun p'isquq sutin, q'uñi jallp'aspi tukuyninkumanta aswan jatun, rich'akun kunturman.


Antiuqa nisqaqa juk laya mallkiqpa sutin, uqaman rich'akun.


Añu nisqaqa juk laya mallkiqpa sutin, mikhunapaq kusa, uqaman rich'akun.


Añuchi, allqamari, qharqaña nisqaqa juk laya p'isquqpa sutin, ima wañusqa aychastapis mikhun.

Anunas, chirimuya: s.(bot)(esp) Juk puquq mallkiqpa sutin, q'uñi jallp'asllapi tiyan, mikhukun puquynin chanta manchay misk'i, q'itayaspa qhuñaman rich'akun. Añawaya.-(s.)Khiskarara mallkiqpa sutin, q'illuta t'ikan chay.


Apanqura(y), apanti(n) nisqaqa juk laya khuruqpa sutin, mamaqhuchapi tiyan. Phasallalla.


Apasana, runapapa nisqaqa juk laya papaqpa sutin.


Apatara, sipila: s.(zoo)Chulupi.


Apaychaqcha, apaycha nisqaqa juk laya wach'ikuq khuruqpa sutin, phawayachan.

Apaychawayllis: s.(zoo) Apaychaqcha.


Apharu: s.(bot) Gemelos del choclo.


Apharuma, apha, apharu nisqaqa juk laya mallkiqpa sutin, k'ita papa, wiñan chaqra ukhuspi.


Apichu, apisu, k(h)umar(a), wayunkha nisqaqa juk laya papayuq mallkiqpa sutin, manchay misk'ita qawin, tiyan q'illu, kulli ima

Apilla: s.(bot) Uqa.


Apinquya, apinkaya, thinti, luq'usti, muruquya nisqaqa juk laya ch'ipakuq mallkiqpa sutin, t'ikan q'aypa pukitasta, puquntaq murq'u murq'ullata, may misk'i


Apitara, jipijapa nisqaqa juk laya mallkiqpa sutin, q'uñi jallp'asllapi tiyan, chuntajina jatuchiq laqhisniyuq, chaymantataq ruwakun chhararas, jipijapa nisqa sutiyuq.


Apiytana nisqaqa juk laya itapalluq sutin.


Apasankha: s.(zoo) Phasallalla.


Aputuqtu nisqaqa juk laya mallkiqpa sutin, t'ikan may k'achata pukitasta, asusinaman rich'akun.


Aqarwa(y), jaq'arwa nisqaqa juk laya khuruqpa sutin, wallpawallpaman rich'akun. Chay may jatun pilipintuq sutin.


Aqchi nisqaqa juk laya p'isquq sutin, mamaniman rich'akuq, yuraq wisa yana riqra, aycha mikhu.


Aqchiq nisqaqa juk laya k'aspichaki p'isquq sutin.


Aqhaqha nisqaqa juk laya juch'iy mallkiqpa sutin, panpaman k'askasqallata wiñan.


Aqhaqllu, jaqhaqllu nisqaqa juk laya p'isquq sutin. Q'umir piliq sutin. Juk laya yuthuq sutin.


Aqrawayu, waqra(n)wayu nisqaqa juk laya juch'iy sach’aqpa sutin, waqra waqralla khishkan.


Aqrawayu, yuruma nisqaqa juk laya mallkiqpa sutin, q'uñi jallp'asllapi tiyan, puquynin manchay misk'i chanta kusa, wakin ninku juq'uriñawi.


Aqta: s.(zoo) Jamak'u.


Aqwa nisqaqa juk laya uruq sutin, jatun papaqayu punamanta.


Aqwakulla nisqaqa juk laya mallkiqpa sutin.


Arakacha, araq, k'ipa nisqaqa juk laya papaqpa sutin..


Arakari: s.(zoo) Tukán.


Arakuru nisqaqa juk laya jukuqpa sutin.


Aranpichana, millu nisqaqa juk laya ichhuqpa sutin, pichanapaq apayachanku.


Araq, atuqpapa, k'ipa, arakacha nisqaqa juk laya mallkiqpa sutin, k'ita papa, k'ipa papa.


Araqa, apichu, khumara, nisqaqa juk laya mallkiqpa sutin, k'ita apichu, manan allin misk'ichu.


Ararankha, aras nisqaqa juk laya khuruqpa sutin, katarimantaq janp'atumantaq rich'akun, chupayuq, rumiuraspi tiyan. Jaq'arwa, qaraywa, shukullukuy, shukullway, karaywa, ukulluku, qutur, achuqalla, sukullukuy, sukulluku, jararankhu.


Arikuma, arikuna, llaqhun: s.(bot)Yakun. Juk laya mallkiqpa sutin, papamanta aswan jatuchiqta puqun, chawata mikhukun, may ilita.


Arimiña: s.(bot) Anriswaylla, antiswaylla, anrisuylla.


Ariraña mikilu, tuquru, tuquli, yaqu nisqaqa juk laya k’ita waskuqpa sutin, juch'iy jukumari misk'imikhu.


Ariruma, misuk'a, aruma nisqaqa juk laya mallkiqpa sutin, q'illuta t'ikan may q'aparishaqta, t'ikan kusa tullpunapaq.


Arituma nisqaqa juk laya mallkiqpa sutin, t'ikan anqas llinp'ipi.


Ariwiwi, ullupika, aribibi nisqaqa juk laya uchuqpa sutin, yanaq'umir, machay jaya.


Arkayuyu nisqaqa juk laya q'apaq mallkiqpa sutin, mana wisata punkichinanpaq kusa.


As(h)ipa, ajipa, jikima nisqaqa juk laya mallkiqpa sutin, as misk'iraw, mikhukun, rich'akun apichuman.


Asaput(q) nisqaqa juk laya mallkiqpa sutin, may sumaq q'apaq t'ikayuq.


Asaruma nisqaqa juk laya papaqpa sutin, jatun papa


Asiru: s.(zoo) (aym.)Juk laya katariqpa sutin, may miyu khaniynin.


Askankuy, askanquy, mullisika nisqaqa juk laya khuruqpa sutin, millmarara, khishkarara.


Asnachhaka nisqaqa juk laya chhakaqpa sutin, millayta asnan.


Asnapa: Q'apa mallkikunaqpa sutin, wayk'unaman churakun.


Asuka, q(h)uchapuma, unupuma nisqaqa juk laya k'ita khuruqpa sutin, yakupi sayan, challasta mikhun.


Asyaqwayta nisqaqa juk laya mallkiqpa sutin, millayta q'apan t'ikan, supay t'ika ninku.


Ata nisqaqa juk laya mallkiqpa puquy waqaynin sutin, rumun runasa chaywan tuta k'anchakunku.


Atallpa, atawallpa: s.(zoo) Wallpa, warmi atallpa, qhari atallpa.


Atamiski nisqaqa juk laya juch'iy sach’aqpa sutin, llant'apaq kusa


Atanatan nisqaqa juk laya khuruqpa sutin, chay lukumu puquyman yaykun.


Ataparay nisqaqa juk laya k'aylankulaqpa sutin, maychhikachaq chakisniyuq.


At’aqu: s.(bot) Jat'aqu.


Atarisi, rak'irak'i, k'umuyuyu, piskulka, phiskulka, luri nisqaqa juk laya lurinkunaq sutin,


Atawallpa: s.(zoo) Atallpa.


Atimach'aqwa(y) nisqaqa juk laya jatun katariqpa sutin, mana miyuchu khaniynin, imatapis suqsukapun.


Atuq, kakaru nisqaqa juk laya k’ita waskuqpa sutin, aychamikhu, alquman rich'akun, qhichimchu.


Atuq atuq, sirasira: s.(zoo) Atuqsillu.


Atuqchupa nisqaqa juk laya k'ita mallkiqpa sutin, ch'iki ayllumanta.


Atuqchuqllu nisqaqa juk laya mallkiqpa sutin, warmikuna chaywan chuqchankuta mayllakunku.


Atuqkullkucha nisqaqa juk laya p'isquq sutin, waqan jujuy nispa.


Atuqparakachan nisqaqa juk laya juch'iy sach’aqpa sutin,


Atuqsara nisqaqa juk laya mallkiqpa sutin, sarajina chuqlluyuq, t'aqsakunku phusuqunwan.


Atuqsillu, sirasira: s.(zoo)Atuqatq. Alacrán.


Atuqullukun nisqaqa juk laya mallkiqpa sutin, k'ita ulluku, papalisa.


Atuqwiru, wantuwantu nisqaqa juk laya juch'iy sach’aqpa sutin.


Ausima nisqaqa juk laya janpi mallkiqpa sutin.


Awaji: s.(bot) Mallki puquynin ima.


Awaku, awakuyamur nisqaqa juk laya mamaqucha challwaq sutin.


Awankana: s.(zoo) Un laya puna ankaq sutin, as juch'iylla.


Awankanamallku: s.(zoo) Anka irpa, uña anka.


Awankay, abankay: s.(zoo) Qhapaq anka, aswan jatun tukuy ankakunamanta.


Awaqholla, jawaqhulla nisqaqa juk laya ulalaqpa sutin.


Awaqpaya nisqaqa juk laya p'isquq sutin, waqan awaqpaya, awaqpaya nisma.


Awara, awarasu, anta nisqaqa juk laya k’ita waskuqpa sutin, khishkararalla, q'uñi jallp'asllapi tiyan.


Awaranku, awarunku, achupalla: s.(bot) Piña.


Awaranku, qayara nisqaqa juk laya mallkiqpa sutin, ch'aki jallp'asllapi tiyan


Awarmantu, kapulí, awaymantu nisqaqa juk laya juch'iy sach’aqpa sutin, puquynin miyo wisa khuruspaq.


Awarqallitu nisqaqa juk laya qhuraq sutin, t'ikan mayt'usqita jina wasaman.


Awaru nisqaqa juk laya k'usilluq sutin, mana ancha jatunchu.


Awarunku, jawaqulla, awaranku :s.(bot) nisqaqa juk jatuchachaq ulalaqpa sutin, khishkasninmanta llawri ruwakun.


Awaymantu, kapuli: s.(bot) Awarmantu.


Ayach'uspi, chiririnkha nisqaqa juk laya q'umir ch'uspiq sutin, aychaman suwi churan.


Ayachillchi nisqaqa juk laya asna qhuraq sutin.


Ayalachiwana: s.(zoo) Juk laya wach'ikuq khuruqpa sutin, q'uñi jallp'asllapi tiyan.


Ayamuña nisqaqa juk laya k'ita muñaq sutin.


Ayanki nisqaqa juk laya challwaq sutin, mamaquchallapi tiyan.


Ayapana nisqaqa juk laya janpi mallkiqpa sutin, may junp'ichikun.


Ayaphuqllana nisqaqa juk laya mallkiqpa sutin.


Ayaqamat'ira nisqaqa juk laya mallkiqpa sutin, q'illu t'ika ariruma.


Ayaqhura nisqaqa juk laya janpi mallkiqpa sutin, millayta asnan.


Ayara, ajara: s.(bot) K'ita


Ayaspakiru nisqaqa juk laya saraqpa sutin, chay chuki rumaman rich'akuq.


Ayat'uqpi, tuqti nisqaqa juk laya mallkiqpa sutin.


Ayatunpis nisqaqa juk laya janpi mallkiqpa sutin.


Ayawantu nisqaqa juk laya khuruqpa sutin, ayapanpaspi sayan, ima wañusqatapis apakapun.


Ayawaskha, qhushqa nisqaqa juk laya mallkiqpa sutin, q'uñi jallp'asllapi tiyan, yakun uma muyuchikun, chanta pawichikun.


Ayawi, t(')utura, matara nisqaqa juk laya yaku mallkiqpa sutin.


Ayllinku, maqunqu, mak'unku, maqunqu, mak'unku, chay papaqpa mak'unkuranta nukun.


Ayna, inkill: s.(bot) T'ika, t'ikaypi.


Ayranpu nisqaqa juk laya ulalaqpa sutin, manchay khishkararalla, tunas puquynin pukitas, tullpunapaq uqhariqkanku, mikhunata, aqhata, chhullunkata ima, janpi wawa phaskupaq.


Ayranpuqura nisqaqa juk laya k'ita mallkiqpa sutin, janpi, ch'upusta puquchin.


Aysuma nisqaqa juk laya yanaq'illu saraqpa sutin, ch'aqipaq kusa.


Aytaqupa nisqaqa juk laya juch'iy sach’aqpa sutin, janpi laqhisnin.


Ayupay nisqaqa juk laya yaku mallkiqpa sutin, mayuspi, quchaspi, larq'aspi ima tiyan.


Ayusiru, ajuschiru, ajuswaska nisqaqa juk janpi mallkiqpa sutin tiyan ukhu jallp'aspi chay. Ajos chiro. Ahus, ajus: s.(bot) Juk laya jallp'a ukhupi puquq mallkiqpa sutin wayk'unaman churanku, chantaq janpi ima unquypaqpis.


]] ==


]] ==


B


Bagrik'aspi nisqaqa juk laya mallkiqpa sutin, Ikuatur q'uñi jallp'allapi tiyan.


Balsamuqara, walsamuqara: s.(bo) Juk laya janpi mallkiqpa sutin, qaran k'irispaq, k'ajapaq, chantaqa chay wisanchiqpi khurusta wanchinapaq kusa chay.


Barbasku: s.(bo) Juk laya mallkiqpa sutin, mujunwan challwakun, challwanapaq yakuman qhalliykuna mujunta chaywan challwas macharanku jap'inapaqpacha chay.


Billakuk'aspi: s.(bot)Juk janpi mallkiqpa sutin q'uñi jallp'asllapi tiyan. Bellaco caspi; especie de planta medicinal de la selva


Bitutiwaska, pitutiwaska: s.(bot)Juk mallkiqpa sutin.


]] ==


CH


Chachakuma(u) nisqaqa juk laya juch'iy sach’aqpa sutin, juq'ujallp'aspi wiñan, janpi, chanta tullpunapaq kusa. Armapaq kusa k'ullun, pukaraw, t'ikan ashkapi yuraqpata.


Chachali nisqaqa juk laya mallkiqpa sutin.


Chachama nisqaqa juk laya juch'iy sach’aqpa sutin, ch'aki jallp'aspi tiyan.


Chachanku nisqaqa juk laya janpi mallkiqpa sutin, guitarrilla.


Chachapiya nisqaqa juk laya uqaqpa sutin.


Chakami nisqaqa juk laya p’isquqpa sutin, q'uñi jallp'asllapi tiyan, wallpamanta aswan jatun.


Chakap'aki nisqaqa juk laya janpi mallkiqpa sutin, mansanilla ayllumanta.


Chakill nisqaqa juk laya yaku mallkiqpa sutin, laqhisnin juch'istus.


Chalchal nisqaqa juk laya juch'iy sach’aqpa sutin, puquynin pukitas, chanta mikhukun.


Chalchaliru nisqaqa juk laya p’isquqpa sutin, chiwaluman rich'akun, chalchal puquyta mikhun.


Challchallka: s.(zoo) Ch'allchaku.


Challip'anqa nisqaqa juk mallkiqpa sutin, Ikuatur q'uñi jallp'allapi tiyan.


Challku: s.(bot) Ch'ullku


Challwa: s.(zoo) Tukuy challwakunata jina nikun.


Chamalu nisqaqa juk laya papaqpa sutin.


Chaman(a) nisqaqa juk laya juch'iy sach’aqpa sutin, tukuypaq uqharinku, muqunanaypaq janpi.


Chamik(s)u: s. s.(bot) Juk laya mallkiqpa sutin, mayuspi manchay larq'akantuspi tiyan mujun miyu, wanchikun.


Chankana, tichankana, chukiqayara, ichhuqhata nisqaqa juk laya taun qayaraq sutin, maychhikachaqta wiñan chuchiwan t'ikananpaq, chuqchanmanta ruwakun pita.


Chankaruma, chankas nisqaqa juk laya janpi mallkiqpa sutin.


Chankas: s.(bot) Chankaruma


Chankil nisqaqa juk laya yaku mallkiqpa sutin, uqmanta iskay marq'akama wiñan. Uwakuna mikhunku.


Chanpuru nisqaqa juk laya puquq sach’aqpa sutin.


Chanqu nisqaqa juk juch'iy yakumallkiqpa sutin, quchaspi, larq'aspi tiyan.


Chanrara nisqaqa juk laya sach’aqpa sutin, puquynin chhallchhall nin.


Chapi nisqaqa juk tiñina mallkiqpa sutin, pintan pukaq'illituta.


Chapulla nisqaqa juk laya pilipintuq sutin.


Chaqallka: s.(bot) Dícese de cualquier planta leguminosa.


Chaqallu, chhakallu: s.(bot) Nikun chay ima puquypa chhullchunta; jaawaspata, thaquata, alwirjaqta ima


Chaqruku nisqaqa juk janpi mallkiqpa sutin, q'uñi jallp'asllapi tiyan, janpi chirichinpasqapaq, muqutullunanaypaq chantaqa sulluchiq mallki.


Chaqruna, samiruka, amiruk, pishikawa. batsikawa nisqaqa juk janpi mallkiqpa sutin, yunqapi tiyan, ayawaskawan ima t'inpuchisqa waliq nanayta mana tarinapaq.


Chaqrup'anqa nisqaqa juk janpi mallkiqpa sutin, q'uñi jallp'asllapi tiyan.


Chaquq, chakuq nisqaqa juk laya sik’imiraqpasutin, q'uñi jallp'asllapi tiyan, kawsay jawch'aq sik'imira, wasista llinphuchan tukuy millay khurusmanta, uqllata llunp'iyunku wasimanqa.

Chara, suri nisqaqa juk laya jatun p’isquqpa sutin, mana phawanchu, juch'iy chupayuq. Istalla, ch'uspa


Charana nisqaqa juk laya p’isquqpa sutin, tiyan chhankararaspi, pukaraw p'isqu.


Charapa, qarapa nisqaqa juk laya juch'iy waluqta manchay charapuqta sutin.


Charapap'anqa nisqaqa juk janpi mallkiqpa sutin, Ikuatur yunqallapi tiyan chay.


Charapu nisqaqa juk laya kariy waluqta manchay charaputa, mamaquchallapi tiyan.


Charara, kinsak'uchu nisqaqa juk laya janpi mallkiqpa sutin, q'uñi ukhu, unqusqa warmista sulluchin uqyaqtinku, q'umirta tiñinapaq kusa, kinsa katiyuq.


Charata, qhillawallpa nisqaqa juk laya k'itawallpaq sutin, tiyan iskay layamanta, uqnin yakupikawsan


Charku nisqaqa juk laya aychamikhu p’isquqpa sutin, juch'iylla mamaniman.


Charu nisqaqa juk laya suqus mallkiqpa sutin, chaymanta ruwanku kanastasta, ñaqch'asta, waqkunata ima.


Chaska: s.(bot) Wayra t'ika.


Chawar, ch'awara nisqaqa juk mallkiqpa sutin, qayaraman rich'asqa, tíkan q'illuta chawpinmanta lluqsimuspa.


Chawatak'aspi nisqaqa juk laya sach’aqpa sutin, yunqallapi tiyan, wiñan 10 runa sayayta.


Chawchakapuli, kapur(l)i nisqaqa juk laya pupuypaq sutin, sirisaman rich'akuq. Chawicha, k'uysillu, chawcha nisqaqa juk laya papaqpa sutin, k'uyuk'uta puqun chantaqa mana unaypichu.


Chawpaw nisqaqa juk laya wapharaqpa sutin, urqusllapi tiyan, q'illuch'iqchi.


Chawqa nisqaqa juk laya sani p’isquqpa sutin, phichitankamanta aswan jatun.


Chawqarumi(u) nisqaqa juk laya janpi mallkiqpa sutin, q'illuta t'ikan, tiyan yanpataspi, manchay mayuspi, q'illituta t'ikan. 2 s.(zoo) Ch'añu p'isqua sutin, yanaq'illitu, manchay ch'aqwan.


Chayñapallar nisqaqa juk laya mallkiqpa sutin,


Chaynu: s.(zoo) Ch'añu.


Chichiñi, ispi, chhichi nisqaqa juk laya juch'iy challwaq sutin, misk'i yakuspi tiyan.


Chichira nisqaqa juk laya mallkiqpa sutin.


Chichiri nisqaqa juk laya mallkiqpa sutin.


Chiiq, chikurupiripiri nisqaqa juk janpi mallkiqpa sutin, Ikuatur yunqapi tiyan.

Chiiq nisqaqa juk laya mallkiqpa sutin.


Chikama nisqaqa juk laya mallkiqpa sutin.


Chiki, challchaku, k'alla nisqaqa juk laya juch'iy urituqpa sutin, q'ichichiman rich'akuq.


Chikuri, chukuri, achuqlla: s.(zoo) Q'arachupa.


Chil(l)i nisqaqa juk laya uchuqpa sutin, manchay jaya, q'uñi jallp'aspi uq laya chuntatasina nikun tiyan. 2. s.(zoo) Juk laya misk'i yakupi kawsaq challwaq sutin.


Chila, tisila s.(bot) Juk laya sach’aqpa sutin, tiyan yunqallapi, janpi chanta llant'apaq kusa.


Chila nisqaqa juk laya sach’aqpa sutin, waqaynin puinkisqasta tiyayuchin.


Chilalu nisqaqa juk laya misk'i ruwaq khuruqpa, t'una wayrunku (Awija).


Chili: s.(bot) yarina; Juk laya chuntaqpa sutin.


Chilichili nisqaqa juk janpi mallkiqpa sutin, alqualquman rich'akun, janpi simi phaskupaq.


Chilihak'u: s.(bot) Q'illut'ika mallki.


Chilikuku nisqaqa juk laya chuntaqpa sutin, chaqalluspi puqun, mikhuna puquyninqa.


Chilikuti, sirpa: s.(zoo) Sirp'ita.


Chilina, laranja nisqaqa juk laya misk'i puquq mallkiqpa sutin, q'uñijallp'asllapi tiyan, qurimurq'usta jina q'illiyan.


Chilipi nisqaqa juk laya suqus mallkiqpa sutin.


Chiliqchi, kuñuri, saypilli nisqaqa juk laya sach’aqpa sutin, pukasta t'ikan, chaqallupi mujun, laqhisninpi, kurkunpi khishkasniyuq. 2. s.(zoo) Juk laya p’isquqpa sutin, ch'añuman rich'akuq chilliq, chilliq nispa waqan.


Chiliqris nisqaqa juk laya urpitu, yana uma urituqpa sutin.


Chillchill(ay) nisqaqa juk laya mallkiqpa sutin, q'illuta t'ikan, puqun ruqhitusta, mujuntaq chhallallaq nin. Mikhunaman churanapaq kusa kilkiña jina.


Chilli nisqaqa juk laya chuntaqpa sutin, puquynin mikhukun, chanta kaymanta ruwakun pichana, waq ruwaykuna ima.


Chillina, tuqtun, ñuqtu(n) nisqaqa juk laya chuwiq sutin.


Chillpi, chilpi nisqaqa juk laya ch'awqraq sutin.


Chilltuchilltu, k'itatumati nisqaqa juk laya khishkarara mallkiqpa sutin.


Chillwar nisqaqa juk laya puna junina.


Chillwi, chiwchi, chiwlli: s.(zoo) Wallpa irpa, p'isqu irpa. Imaq irpasnillantapis nikun.


Chilqu nisqaqa juk laya ararankhaqpa sutin.


Chilwakan nisqaqa juk laya mallkiqpa sutin,.


Chima nisqaqa juk laya chuntakunaq sutin, ninapukata puqun, mujun t'uqluman rich'akun.


Chimillu nisqaqa juk laya papaqpa sutin.


Chimillu nisqaqa juk laya papaqpa sutin.


Chimpalu nisqaqa juk laya tumatiq sutin. Chímbalo.


Chimpiyuq nisqaqa juk laya janpi mallkiqpa sutin, Ikuaturllapi tiyan. (Tizimbiyuq)


China hawaq'ullay nisqaqa juk laya ulalaqpa sutin, t'ikan yuraqpata, q'illu khishka, yakuta jap'inapaq waliq..


Chinakalistu: s.(bot). Chay puka kalistuq sutin.


Chinakhuchi: s. Nikun chay wachaq khuchita.


Chinamulli nisqaqa juk laya mulliq sutin, ñañusllata wiñan nitaq jatuchaqtachuchantaqa mana puqunchu.


Chinapaya nisqaqa juk laya puna mallkiqpa sutin, janpi wisananaypaq, chanta wisakhuruspaq, q'illuta t'ikan.


Chinasutuma nisqaqa juk laya mallkiqpa sutin. Juch'iy sikusikuta nikun.


Chinatarku: s.(bot) Chinitarku.


Chinat'ula nisqaqa juk laya t'ulaq sutin.


Chinchanku nisqaqa juk laya mallkiqpa sutin, laqhisninwan tiñikun q'illuta. Chinchanko.


Chinchap'anqa nisqaqa juk juch'iy sach’aqpa sutin, ruwakun kurkunmanta waqtiras wasipaq, puquynin mikhuna, chantaqa challwanapaq uqharinku. Chincha panga.


Chinchay nisqaqa juk laya k’ita waskuqpa sutin, juch'iylla, rich'akun jawarman.


Chinchi nisqaqa juk laya juch'iy uchuqpa sutin, manchay jaya.


Chinchi: s.(zoo)(esp) Juk laya llawarch'unqa khuruqpa sutin.


Chinchilkuma, chinchirkuma nisqaqa juk laya mallkiqpa sutin, ch'iñi laqhi chantaqa t'ika pukauchituta; janpi sunqunanaypaq.


Chinchilla nisqaqa juk laya k’ita waskuqpa sutin, anqulaman rich'akuq, aswan juch'iy, qaqasllapi sayan, qaranta, aychanta manchay mask'anku.


Chinchillkuma, chinchirkuma, wayarkuma: s.(bot) Arbustito de la familia de las compuestas, asteráceas, de flor amarilla, la cual tiene propiedades medicinales para enfermedades del corazón y cólicos y también contra la tos. La flor se usa también para plumajes.


Chinchiluqutu, chinchiuchu, kitun, ulupika nisqaqa juk laya luqtuq sutin, juch'istusllata puqun.


Chinchimani nisqaqa juk laya janpi mallkiqpa sutin, gunurriya unquypaq janpi.


Chinchipallaq nisqaqa juk laya p’isquqpa sutin, chinchita mikhun, jatun chhutuyuq.


Chinchipallaq nisqaqa juk laya p’isquqpa sutin, chhikan chhutuyuq.


Chinchipila: s.(zoo)(p.esp) Chinchi irpata nikun, manchayqa winchuka irpata.


Chinchiputu: s.(zoo)(p.esp) Juk juch'iy k'usilluq sutin.


Chinchirk(q)uma,


Chinchirwayta, kantuta nisqaqa juk laya mallkiqpa sutin, pukitasta t'ikan, janpi wayrapaq.


Chinchiuchu, kitun, ulupika: s.(bot) Chinchiluqutu.


Chinchullqallu nisqaqa juk laya ch'iki khuruqpa sutin, uywasman yaykuspa ukhunkuman wañurachin.


Chinchuna nisqaqa juk laya janpi mallkiqpa sutin, k'ajapaq kusa.


Chiñi, masu, chhiñi nisqaqa juk laya phawaq khuruqpa sutin, tutalla purin, juk'uchaman rich'akuq khuru.


Chini: s.(bot) Nikun chay uq laya itapalluta, janpi chay llawar sumaq purinanpaq.


Chinika nisqaqa juk laya sach’aqpa sutin, q'uñi jallp'asllapi tiyan, qaranmanta p'achata purun runas ruwanku.


Chinikuru, pajup'anqa nisqaqa juk laya janpi mallkiqpa sutin, llullu laqhisnin janpi chinpakuq khuru unquykunapaq.


Chinikuru: s.(zoo) Nikun chay uq laya khishkayuq philurara sikasikata.


Chinini nisqaqa juk laya sach’aqpa sutin, chirimuyaman rich'akun.


Chinitarku,chinatarku nisqaqa juk laya sach’aqpa sutin.


Chink(u)iru, phichitanka, paria nisqaqa juk laya p’isquqpa sutin, ch'ulituyuq jina umanpi, phinkiyachaspa purin.


Chinkakuq: s.(zoo) K'ita. Chinku nisqaqa juk laya chuntaqpa sutin. Chingo.


Chinparani nisqaqa juk laya mallkiqpa sutin.


Chinuqa nisqaqa juk laya mallkiqpa sutin, urquspi wiñan, chaymata pitasta ruwanku. Chinwa, itana, isanqa, itapallu nisqaqa juk laya mallkiqpa sutin, laqhisninpi millma khishkayuq, t'uqpiqtinchiq manchay siqsichikun, tiyan iskay laya: urqu itaapallu, panpa itapallu.


Chinwa nisqaqa juk laya challwaq sutin, ch'iñi challwa.


Chipchi nisqaqa juk laya lakayuq sutin.


Chipchi, chipi, chiwchi: s.(zoo) Chillwi, wallpa irpa jinata nikun.


Chipi: s.(zoo) K'usillu. Juk laya k'ita khuruqpa sutin, sach'api sayan, alquman rich'akuq.


Chipka nisqaqa juk laya juch'iy sach’aqpa sutin wiñan warawarallata.


Chipsa: s.(zoo) Irpa.


Chipu, ch'ipu, sipu, k'usu, t'isikira nisqaqa juk laya khuruqpa sutin.


Chiqchinpa(y), suyku, wakataya, chiqchipa nisqaqa juk laya q'apacha mallkiqpa sutin, llaqwaman, manchay waq mikhunamanpis churakun q'aparichinanpaq.


Chiqla nisqaqa juk laya suqus mallkiqpa sutin, kañanmanta yakuta urqhunku alquq sinqanman jawinankupaq, alqu astawan sinqayuq kananpaq


Chiqlayu, chiwchi nisqaqa juk laya ch'ullaruntuyuq uywakunaq sutin. 2 s.(bot) ) Juk laya mallkiqpa sutin.


Chiqlli(n), ch'iqlli, q'irqi, chay ima mallkipis ijimun wiñananpaq chayta nikun.


Chiqmu, layu: s.(bot) ) Juk laya mallkiqpa sutin, puka ch'ukuch'uku.


Chiqmu: Juk laya mallkiqpa sutin, panpapi last'akun, manchay sinchi sapiyuq.

Chiqra: s.(bot) ) Juk laya yaku mallkiqpa sutin, t'ikan yuraqpata manchay q'illuta.


Chiqri: s.(zoo) Wallpawallpa uña t'uqyasqata nikun.


Chiqsa: s.(zoo) Ch'usiqa.


Chiqta nisqaqa juk janpi mallkiqpa sutin, tiyan jaqay Ikuatur yunqapi, puquynin mikhukun.


Chiqyaq waqta nisqaqa juk laya q'umir wasa katariqpa sutin.


Chiqyaqqara nisqaqa juk laya mallkiqpa sutin, manchay q'umirllata wiñan, tiyan punallapi.


Chira: s.(bot) Luqutu, uchu manchay waq mallkikunaqpa mujunta jina nikun


Chira: s.(zoo) Luqutuqta, uchuqta, ulupikaqta manchay waq mallkiqpa mujitunta nikun.


Chirakruyuyu nisqaqa juk laya janpi mallkiqpa sutin.


Chiraq nisqaqa juk laya ñañuchaki p’isquqpa sutin.


Chiraqru, chiraqyu, chiraqruyuyu, saqarara, kariqlla: s.(bot) Llantin. ) Juk laya janpi mallkiqpa sutin, p'isqusimiman rich'akun.


Chirik'aspi chaqruku nisqaqa juk laya janpi mallkiqpa sutin manchay q'uñi nin chayarayku sulluchikuq nin, chanta janpi punkisqaspaq.


Chirik'aspi nisqaqa juk laya janpi mallkiqpa sutin, Ikuwatur suyullapi tiyan, janpi k'ajapaq, chantaqa wak'asman jaywanapaq.


Chirimaway, piña nisqaqa juk q'uñi jallp'a mallki, wiñan qayarajina, chantaqa puqun jatuchiq murq'usta q'illu ukhun manchay misk'i mikhunapaq.


Chirimulli nisqaqa juk laya sach’aqpa sutin, laqhisnin janpi allinta yaku jisp'ayta jispa'napaq, k'ullunpi khishkasniyuq. Sumaq k'ullun armapaq.


Chirimulli nisqaqa juk laya sach’aqpa sutin ch'anpasta wiñan chantaqa khiskararalla. Mana puquq mulliq sutin.


Chirimuya(u), chirimuyasach'a, muya nisqaqa juk laya puquq sach’aqpa sutin, may misk'i mikhunapaq.


Chirimuyu(a): s.(bot) Anunas. Juk laya mikhuna puquy sach’aqpa sutin, manchay misk'i puquyninqa.


Chiriqsananku: s.(bot)(p.esp) Juk janpi mallkita nikun, sulluchikuq chantaqa janpi muqutullu nanaypaq, Chirichakusqaspaqima, chirguayusa.


Chiriri(ri)nkha: s.(zoo) Ayach'uspi. Pi wañunanta yachan.


Chiririnkha(qa): s.(zoo) Chay aychaman khuruyun uq q'umir ch'uspi chaypaq sutin.


Chirisana, qarqar nisqaqa juk laya tuta p’isquqpa sutin, tutan willawanchiq sut'iyamunanta.


Chirisiki: s.(bot) ) Juk laya qhuraq sutin, sapin mikhukun.


Chiriwana: s.(bot) ) Juk laya janpi mallkiqpa sutin.


Chiriwayusa nisqaqa juk janpi mallkiqpa sutin, muqutullu nanaypaq janpi.


Chispu nisqaqa juk laya sach’aqpa sutin, kurkun mana phununchu ni jallp'apipis.


Chita, chitaku: s.(zoo) Chay chitakitu uywas qhawaqinpa qhipanta purinku chayta nikun.


Chitachita: s.(zoo) Q'inti.


Chitkin nisqaqa juk laya p’isquqpa sutin.


Chitkin nisqaqa juk laya wapharaqpa sutin, ninku crispin nispa ima.


Chiwa(n)ku, chiwalu, yuqyuq, awllti, ch'ulupiya nisqaqa juk laya yana p’isquqpa sutin, chhutun q'ama pukita, parananpaq manchay waqan; parachimuy chulluchimuy nispa.


Chiwanway: s.(bot) ) Juk laya k'ita mallkiqpa sutin, pukata, manchay q'illuta t'ikan. Tiwirintu niku.


Chiwanwayu, chiyumayu, chiyu: s.(bot) ) Juk laya k'ita mallkiqpa sutin, pukasta t'ikan, luqutun jawas jina, urqu jallp'aspi mana runaq chayananpi tiyan.


Chiwchi, chipi, chiwlla, chiwli: s.(zoo) Chillwi. 2. s.(bot) Juk laya lakayuq sutin, chiqlayu.


Chiwchi, chiwlli, chillwi: s.(zoo) Irpa, ima p’isquqpa uñallantapis jina nikun.


Chiwi, chuwi: s.(bot) ) Juk laya mallkiqpa sutin, puqun ch'iqchisitusta, wayrurman rich'at¡kun. Wawakuna chaywan puqllanku chuwilawa puqllayta manchay chhilluta. Chaqallun puquynin.


Chiwichhu, qurichhu nisqaqa juk laya ichhuqpa sutin.


Chiwil, ischil nisqaqa juk laya juch'iy sach’aqpa sutin.


Chiwilapapa: s.(bot) Ñuqch'apapa, may ñawiraralla, ñuqch'a yaykuqman jaywaq kanku muntananpaq.


Chiwita: s.(bot) ) Juk laya saraqpa sutin, t'unallata puqun, sumaq sara.


Chiwka: s.(bot) Juk laya suquspa sutin, siku ruwanankupa uqharinku.


Chiwlli: s.(zoo) Chillwi.


Chiyampu nisqaqa juk laya liqrayuq khuruqpa sutin, q'umirkunata mikhun.


Chiyiq nisqaqa juk mallkiqpa sutin.


Chiyu, chiyumayu, chiwanwayu nisqaqa juk laya k'ita mallkiqpa sutin, pukasta t'ikan, luqutun jawas jina, urqu jallp'aspi mana runaq chayananpi tiyan.


Chiyumayu, chiwanwayu, chiyu nisqaqa juk laya k'ita mallkiqpa sutin, pukasta t'ikan, luqutun jawas jina, urqu jallp'aspi mana runaq chayananpi tiyan.


Chuamlulu nisqaqa juk laya wayrunq'uq sutin.


Chuba nisqaqa juk laya k'usilluq sutin.


Chucha: s.(bot) ) Juk laya p'uqap'uqaqpa sutin, mikhukun.


Chucha: s.(zoo) Aycha mikhuqkunata nikun.


Chuchaw(i) nisqaqa juk laya mallkiqpa sutin, chaymanta waska ruwakun. Magüey.


Chuchawi s.(bot) Phasa sunqu kurkuta nikun.

Chuchi, chuchiku, chiwaku: s.(zoo) Chiwanku.


Chuchi: s.(zoo) Urqu wallpata nikun.


Chuchikhuru, ch'uqchi nisqaqa juk laya khuruqpa sutin, q'umir, manchay sani llinpi, mallkikunata mikhukapun. Chuchiku(a), chuchi, chiwaku: s.(zoo) Chiwanku.


Chuchiku: s.(bot) ) Juk laya puna mallkiqpa sutin.


Chuchinasara: s.(bot) Juk laya saraqpa sutin.


Chuchipsi nisqaqa juk laya juch'uy sach’aqpa sutin.


Chuchu, chuchusmut'i, tarwi: s.(bot) Tarwi.


Ch'uchu, chuluki nisqaqa juk laya sach’aqpa sutin, tukuyniqpi tiyan, yana murq'itusta puqun, qaran manchay phasita chantaqa phatu.


Chuchumika nisqaqa juk laya juch'iy sach’aqpa sutin.


Chuchuqma nisqaqa juk last'akuq mallkiqpa asutin, puquynin misk'i chantaqa t'unita yana, unqusqa warmista sulluchin. Susuqma.


Chuchuruma nisqaqa juk laya mallkiqpa sutin, kawsan waq mallkikunaman ch'pakuspa ukhunman chay.


Chuchuwasa(i): s.(bot) ) Juk laya ch'ipakuq mallkiqpa sutin, punallapi tiyan.


Chuchuwasa nisqaqa juk janpi mallkiqpa sutin, ninku janpikunapaq urqhuna intiq lluqsimunan chirumanta chantaqa intiq yaykunan. Chirumanta


Chuchuwasi nisqaqa juk janpi mallkiqpa sutin, qaranta t'inpuchiqtinchiq manchay waliq machana ruwanapaq, janpi chakimuqunanaypaq, pistipaq. Mururi.


Chuchuy, qhapa, itha s.(zoo) Wallpa usata nikun.


Chukar nisqaqa juk laya mallkiqpa sutin.


Chukichuki, tuquru nisqaqa juk laya khuruqpa sutin. 2. s.(bot) ) Juk laya janpi mallkiqpa sutin, janpi sirk'ipaq. Chukiqhanlla: s.(bot) ) Juk laya janpi mallkiqpa sutin.


Chukupi: s.(bot) Maniy


Chukuri, achuqlla, chikuri: s.(zoo) Q'arachupa.


Chukuri,q'arachupa, muka, achuqalla, achuqlla, chukuru: s.(zoo) Q'arachupa.


Chuli nisqaqa juk laya allquspaq sutin, llamiruskanku.


Chulilla: s.(zoo)


Chullchiq, chullsiq, jullq'i: s.(zoo) K'ayla uñata manchay janp'atu uñata nikun.


Chullchull nisqaqa juk laya juch'uy sach’aqpa sutin, may k'achitusta q'aymapukitasta t'ikan.


Chullku, ch'ullku: s.(bot) ) Juk tukuy laya t'ikaq mallkiqpa sutin, sapin mikhukun, q'uñi jallp'asman chinkayuypi tiyan.


Chullsiq, chullchiq, jullq'i: s.(zoo) K'ayla uñata manchay janp'atu uñata nikun.


Chullunpi nisqaqa juk laya yaku wapharaqpa sutin, yanayuraqpa quchasmanta mana ripunchu; waqan tarra tarra nispa.


Chullupiya: s.(zoo)Chiwanku.


Chulluwalli nisqaqa juk laya ankaq sutin.


Chulluy, ch'ulluy: s.(bot) Juch'iy sach'a ta nikun.


Chullwa nisqaqa juk laya mamaqucha khuruqpa sutin, mana tulluyuqchu.


Chullwaya, ch'ipaya nisqaqa juk laya mamaqucha khuruqpa sutin, panpaman k'askasqa sayan.


Chulupi, tatapira: s.(zoo)Apatara.


Chulupiya: s.(zoo) Chiwanku, chiwalu.


Chumalulu - s. Zool. Juk laya wayrunkuq sutin.


Chumaylla nisqaqa juk laya janpi qhuraq sutin, kusa punkisqaspaq.


Chunpaka: s.(zoo) Wayrunku, wayrunq'u, uq laya wach'ikuq khuruqpa sutin.


Chumuku nisqaqa juk laya yakupi kawsaq p’isquqpa sutin.


Chumuku, ch'umuku nisqaqa juk laya puna p’isquqpa sutin, chhaqiman rich'akun.


Chuña, suquri nisqaqa juk laya yaku wapharaqpa sutin, k'aspichaki, sanipukaraw.


Chuña nisqaqa juk laya p’isquqpa sutin chay tilan chakismanta.


Chuñakari, chiwalu: s.(zoo) Chiwanku.


Chunkula nisqaqa juk laya yuraqpa saraqpa sutin.


Chunpipillku nisqaqa juk laya p’isquqpa sutin, tukuy lay llinpiyuq, qhuchapanpapi tiyan.


Chunpullu, achuqalla: s.(zoo) Q'arachupa.


Chunqaku nisqaqa juk laya ararankhaqpa sutin. Juk laya llawar ch'unqa khuruqpa sutin.


Chunta, pejibaye nisqaqa juk laya sinami jaqay q'uñi jallp'asmanta. Thalu kurkutapi jinallatataq nikun.


Chunta: s.(bot) ) Juk laya mallkiqpa sutin, chhikachachaq laqhiyuq, q'uñi jallp'asllapi tiyan, kurkun mayta awantan, yanaraw.


Chuntak'aspi nisqaqa juk janpi mallki jaqay Ikuaturmanta.


Chuntakurupaju nisqaqa juk laya janpi mallki jaqay Ikuaturmanta.


Chuntanka nisqaqa juk laya wapharaqpa sutin, yana chhlu.


Chuntapaqpa: s.(bot) Yuraq qayara. Juk laya malkiq sutin, waska ruwakun kay mallkimanta.


Chuntapurun nisqaqa juk laya munti sach’aqpa sutin, puqun almindra ninku chayta.


Chuntaq(k)iru nisqaqa juk laya janpi mallkiqpa sutin.


Chuntatawna nisqaqa juk laya munti sach’aqpa sutin, waska ruwakun kay sach'amanta.


Chuntilla nisqaqa juk laya chuntaqpa sutin, khishkarara, juch'iyllata wiñan.


Chupallikuna, k'ayrankura, sillq'ukuna: s.(zoo) Ararankha, chupayuq chakiyuq jatun janp'atusta nikun.


Chupanaparayakuq nisqaqa juk laya wach'ikuq khuruqpa sutin, ñanpaqinpi waqrasniyuq chupanpi wach'iyuq, mikhun kusikusista, ch'aki panpasllapi tiyan.


Chupanku: s.(zoo) Kawalluta, manchay asnuta nikun.


Chupikaqiwa: s.(bot) Juk k'ita mallkiqpa sutin, maypachacha llank'anapi rikhurin niytamunan jallp'ata samarichinata.


Chupilla, chupi: s.(bot) Juk laya mallkiqpa sutin, pukarawta t'ikan.


Chupiy, chupí nisqaqa juk mikhuyniyuq puquq sach’aqpa sutin, manchay misk'ita puqun, k'usillu chanta runa ima mask'anku manchayta.


Chuqa, chhuqa nisqaqa juk laya qucha piliq sutin, yana, juch'iy kunkita, mana chupayuq.


Chuqa, junku, t'utura Juk laya suqusuq sutin.


Chuqchak'utu, Chuqchasuwa, kachikachi, khuchiruntuchi nisqaqa juk laya phawaq khuruqpa sutin yaku patallapi sayan liqrasnin yakujina ch'uwita.


Chuqchasuwa, kachisuwa, kachikachi, chuqchak'utu, khuchirunkuchi nisqaqa juk laya phawaq khuruqpa sutin yaku patallapi sayan liqrasnin yakujina ch'uwita.


Chuqchumama: s.(zoo) Qalaqala, qhashqajanp'atu. q'uñi jallp'asllapi tiyan.


Chuqchuq, chuchi, chuchiku, chiwaku: s.(zoo) Chiwanku.


Chuqchuqp'anqa nisqaqa juk janpi mallkiqpa sutin.


Chuqichallwa nisqaqa juk laya challwaq sutin.


Chuqichiqmu: s.(bot) ) Juk laya q'achu mallkiqpa sutin.


Chuqikanlla, kanlla: s.(bot) Juk laya k'ita mallkiqpa sutin, punallapi tiyan.


Chuqimuña: s.(bot) Juk laya muñaq sutin, ch'iñi laqhisitu.


Chuqlla, chhuqlla, ch'uqlla: s.(bot) Juk laya janpinchasqa q'achuq sutin, yunqallapi tiyan.


Chuqllu s..(bot) Sara wirullanpiraq suq'antin kaqta nikun.


Chuqllukhuru, jut'ukhuru nisqaqa juk laya yuraqpa manchay q'umir khuruqpa sutin, chuqlluta mayta mikhukapun.


Chuqllukuru, jut'ukhuru: s.(zoo) Sara chuqllu khuruqpa sutin.


Chuqllunka: s.(bot) Suq'a. Latanu uma.


Chuqllupuquchi nisqaqa juk laya pankatuya khuruqpa sutin, sarapuquypi rickhurimun.


Chuqllupuquchina nisqaqa juk laya munti p’isquqpa sutin, punaman wicharin paraypi, chaqra uqhariytataq yunqaman juraq'apun.


Chuqllus, churchu nisqaqa juk rumi urapi kawsaq khuruqpa sutin, tutan manchayta Churchun.


Chuqrawallpa, chuqruswallpa nisqaqa juk laya k'ita wallpaq sutin, umanpi chhukayuq, yuthuman rich'akun. Wayju.


Chuqsin nisqaqa juk laya juch'iy janp'atituq sutin, papa ukhuspi tiyan.


Chuqyaq, chhukiya nisqaqa juk laya yana p’isquqpa sutin, manchay suwa, sarata waq puquykunata ima suwakapun llullullapiraq.


Churchu, chuqllus nisqaqa juk rumi urapi kawsaq khuruqpa sutin, tutan manchayta churchun.


Churiru, tarapu nisqaqa juk laya sach’aqpa sutin, waqaynin may k'achata q'apan, chaywan q'ushnichinku q'uwaspa.Ininshu.


Churisiki, q'illuq'illu, aqrawayu, yanayana: s.(bot) Juk laya tullpuna mallkiqpa sutin.


Churki, tuska: s. Fit. Juk laya thaquqpa sutin, manchay khiskalla.


Churu, waka nisqaqa juk laya tawachakiyuq uywaq sutin, waqrasniyuq chanta chinawakaqa ashka wilaliyuq.


Churuku: s.(zoo) Juk laya juch'uy ch'urituqpa sutin.


Churuk'usillu nisqaqa juk laya k’ita waskuqpa sutin sach'allapi kawsan, q'illuchupa, nikullantaq phuyu k'usillu.


Churuqra nisqaqa juk laya wapharaqpapa sutin, kawsan chirillaqtaspi, pilijina chakiyuq.


Chururu nisqaqa juk laya wapharaqpapa sutin, juch'uy chhutu, chanta rakhu, sik'imirasta mikhun, waq khurusta ima.


Churuta: s.(zoo) Kullku: juk laya urpiqpa sutin, juch'iylla, punallapi kawsan.

Churuta: s.(zoo) Kullku.

Chuscha, chaki: s.(zoo) Chaki, nikun tawantin chakista chakimuqunchiq kama chamuqta.


Chuschusi: s.(bot) Ch'umi kuka ukhupi rikhurin.


Chuspi: s.(zoo) Ch'uisqa.


Chutarpu, ch'utanqa nisqaqa juk laya mallkiqpa sutin, sapin qharista, warmista mask'anarachin.


Chuti: s.(zoo)Juk laya challwaq sutin, tiyan amarumayupi (río amazonas).


Chutitu, irpita: s.(zoo) Irpa mayqin wapharaqpallatapis.


Chutukaballu: s.(zoo) .(bot) Tawañawiyuq kawalluta jina nikun.


Chutuyyuqalla nisqaqa juk laya sik’imiraqpasutin, manchay phiña kanku.


Chuwi nisqaqa juk laya puquypaq sutin, machay k'acha ch'iqchisitus tiyan, qhupurupi mikhukun, chantaqa wawakuna chaywan puqllanku chhilluta.


Chuyllur nisqaqa juk laya sach’aqpa sutin.


Chuyta, chullta nisqaqa juk laya papaqpa sutin.


]] ==


CHH


Chhaka nisqaqa juk laya panpa khuruqpa sutin, wakin manchay phiñas kanku, rumiuraspi manchay juk'uspi thapachakunku.

Chhakallu, chaqallu sMallkinkunaq chhullchunta, lip'anta jina nikun.

Chhalla, q'achu: (bot) Sarawiru ch'akisqata sutikun jinata.

Chhaqllu nisqaqa juk laya mallkiqpa sutin; chiqchisarata nikun.

Chhaqraña: s.(bot) Qayara, qayra. Juk laya mallkiqpa sutin, chay mallkimanta ruwakun saqraña, ñaqch'a, tullunta ch'akichispa ruphaypi.

Chhikauru: s.(bot) Apasanka, phasallalla.

Chhilkiwa nisqaqa juk laya khishkaqpa sutin.

Chhilltu chilltu nisqaqa juk laya k'ita mallki, khichkayuq chanta puqun tumati jina pukitasta, q'illuch'iti mikhun chay puquyninta.

Chhimasara nisqaqa juk laya saraqpa sutin, may k'achata lliphiririn.

Chhiñi, chiñi, masu: s.(zoo) Chiñi.

Chhipichhipu: s.(zoo) Uywa usata jinata nikun.

Chhiruchhiru nisqaqa juk laya p’isquqpa sutin, ushparaw , may k'achata waqan, thapanta ruwan sach'amanata warkhukushaqta khishkasmanta, wakinqa jusk'upi wachanku, wakintaq khishkaukhupi.

Chhisin: s.(zoo) Such'upiki runtu.

Chhukiya nisqaqa juk laya p’isquqpa sutin, taraqchiwan khuska purinku, yanachinchi p'isqu, manchay suwa, chanta lisu.

Chhullchu nisqaqa juk yana p’isquqpa sutin

Chhuqa s.(zoo) K'ita p'isqu.

Chhuqa: s.(zoo) Yana k'ita piliqpa sutin, quchasllapi sayan, yana chinchi phuru; wakin ninku khuchikhuchi.

Chhuqlla, chuqlla, ch'uqlla nisqaqa juk laya janpinchasqa q'achuq sutin, yunqallapi tiyan.

Chhuqululu: s.(bot) Churkiqpa puquyninta jina nikun, uywakuna mikhunku.


Chhuquyuqalla, chilik'utu, qarak'utu nisqaqa juk laya sik'imiraq sutin, manchay phiña, q'uñi jallp'asllapi tiyan.

Chhurki, chhurku: nisqaqa juk laya mallkiqpa sutin, khishkararalla.

Chhurku: s.(bot) Chhurki.

Chhurkupiluku nisqaqa juk laya mallkiqpa sutin, luqutuman rich'akun, manchay jaya, q'uñi jallp'asllapi tiyan.

]] ==

CH'

Ch'akat(i)aya nisqaqa juk laya juch'uy sach’aqpa sutin, janpi, chhullchituspi puqun.

Ch'allchaku(a) nisqaqa juk laya juch'iy luruqpa sutin, punallapi tiyan.

Ch'amuch'amu,

Ch'añar(a) nisqaqa juk laya sach’aqpa sutin, kunkananaypaq kusa. Juk laya juch'iy sach’aqpa sutin, puquyni siruylaman rich'akun, mikhukun.

Ch'anki nisqaqa juk laya ulalaqpa sutin, pukata t'ikan, chhikachaq khishkasniyuq.

Ch'anta, suju nisqaqa juk laya mallkiqpa sutin, asukarkañaman rich'akuq, janpi allin jip'anapaq.

Ch'añu, ch'ayñu nisqaqa juk laya juch'iy p’isquqpa sutin q'illitu, yana uma manchayta ch'aqwanku purispa chaqraman yaykuspapis.

Ch'api nisqaqa juk laya juch'iy ch'apa alquq sutin.2 s.(bot) Juk laya mallkiqpa sutin, k'ullun khishkararalla, tullpunapaq uqharinku. Ch'apiñu: s.(bot) Mallkiq ijiynin, p'aja.

Ch'apsa: s.(bot) Ch'awqraka. Matorral.

Ch'aqisayasaya nisqaqa juk laya juch'iy sach’aqpa sutin, may k'achata q'apan, yukuq'uñipaq kusa, chantaqa janpi wisa nanaypaq, iskay laya tiya; yunqamanta uqninqa.

Ch'ariñ(n)a nisqaqa juk laya khuruqpa sutin, k'aspiman rich'akuqlla kariyan, uywa mikhuyuspa wañun.


Ch'askakuti nisqaqa juk laya janpi mallkiqpa sutin.


Ch'askaqwawan nisqaqa juk laya wapharaq sutin, q'uñi jallp'asllapi tiyan, phurun machay k'achitu.

Ch'awar(a) nisqaqa juk laya mallkiqpa sutin, laqhisnillayuq, chukiqayaraman rich'akuq, kikintapuni t'ikanpis.


Ch'awqraka, ch'apsa: s.(bot) Ch'umi.

Ch'ayñu, chaynu nisqaqa juk laya juch'iy p’isquqpa sutin q'illitu, yana uma manchayta ch'aqwanku purispa chaqraman yaykuspapis.

Ch'akat(i)aya nisqaqa juk ch'umisach'aq sutin, ch'alla jallp'aspi tiya tukuypacha q'umirllapuni kan.

Ch'anpa: s. Panpa mallkiqpa sutin.

Ch'anyita nisqaqa juk yana q'illuyuq p’isquqpa sutin.

Ch'aphra: s. Chay sach’aqpa p'alqasninta jina nikun.

Ch'aqra: s.(bot) Chay tukuy kaq t'una llant'as kan inqhanapaq chayta nikun. Inqhana qhurata nikun.

Ch'ariña: s.(zoo) juk laya k'aspiman rich'akuq khuruqpa sutin ichhu ukhuspi tiyan q'achupipis, uywa mikhuyuqtin uywata wañuchin.

Ch'awar: s.(bot) Chispa. Juk laya mallkiqpa sutin chukiqayaraman rich'akun jatuchiq laqhisniyuq mana kurkun kanchu.

Ch'awara: s.(bot) Chay ch'awarmanta waskata nikun.

Ch'ayña, chulilla, k'uysawana nisqaqa juk laya juch'iy p’isquqpa sutin, q'illu p'isqu yana uma, manchayta takinku.

Ch'ilalu nisqaqa juk laya wayrunq'uq sutin.

Ch'ilik'utu nisqaqa juk laya sik'imiraq sutin, manchay khanikuspa nanachikun.

Ch'ill(a)iw(i)a nisqaqa juk laya ichhu, yuraq, llusq'u, chantaq thalu.

Ch'illawa(i) nisqaqa juk laya juch'uy sach’aqpa sutin, kapuli puquyman rich'akun puquynin.

Ch'illi: s.(bot) Sach'a waqay.

Ch'illiku, ch'illikuti(u), sit'ikira, ch'irchiku, tiyantiyan: s.(zoo) Sirp'ita, t'isikira.

Ch'illka nisqaqa juk laya juch'iy sach’aqpa sutin, juq'ujallp'aspi wiñan, laqhisnin janpi k'irisqaspaq, aycha ismusqaspaq ima, tullpunapaqpis kusa.


Ch'illkara nisqaqa juk laya sara unquypaq sutin, chuqllunman chantaqa wirunman yaykun.

Ch'illqu, mulluqantus nisqaqa juk laya mallkiqpa sutin.

Ch'illtu: s.(bot) Sach'a tumati, mikhukun.

Ch'iñichallwa, ispi, qhisi, : s.(zoo) Challwa uñita.

Ch'iñikhuru: s.(zoo) Juch'uy khuritu.

Ch'iñilku, jut'u: s.(zoo) Mana ñawillawan rikuna khurukunaq sutin.

Ch'ipaku nisqaqa juk laya wayrunq'uq sutin, juch'iylla, chanta yana.

Ch'ipaya, chullwaya,: s.(zoo)Juk laya mamaqucha khuruqpa sutin, panpallapi k'askarayan.

Ch'iqich'iqi nisqaqa juk laya yana khuruqpa sutin, jatun, t'uqpiqtinchiq wañusqaman tukurpan.

Ch'iql(l)a nisqaqa juk laya q'umir k'aylaq sutin, k'ayla phuqullumanta ka'yraman tukun chayta nikun. 2. Juk laya p’isquqpa sutin, yanaq'illu, phichitanka chhikan.

Ch'iqllankuy nisqaqa juk laya papaqpa sutin.

Ch'iqlli, chiqlli(n): s.(bot) Ima mallki ijipis.

Ch'iqtiri nisqaqa juk laya papaqpa sutin, chhuquraw, qaran sillp'ita.

Ch'iqullu, ch'uqululu nisqaqa juk laya p’isquqpa sutin, manchay ka'chata waqan.

Ch'iqwa, pachiku, waqaych'uru nisqaqa juk laya saraqpa sutin.

Ch'irawi nisqaqa juk laya papaqpa sutin, yuraq qara.


Ch'irchiku, ch'illiku: s.(zoo) t'isikira.

Ch'irich'iri nisqaqa juk laya janpi mallkiqpa sutin, q'illuta t'ikan sunch'ujina.

Ch'iru, ch'uqñiri nisqaqa juk laya lachiwanaq sutin, q'uñi jallp'asllapi tiyan.

Ch'irwasunch'u nisqaqa juk laya mallkiqpa sutin.

Ch'iski: s.(zoo) Akatinqa, pankatiya.

Ch'isku nisqaqa juk laya wapharitaqpa sutin, sani, jatun chupayuq, paramunanpaq waqan.

Ch'isla, ch'ayñu nisqaqa juk laya juch'iy p’isquqpa sutin q'illitu, yana uma manchayta ch'aqwanku purispa chaqraman yaykuspapis. Ch'ila p'isqu.

Ch'isña: s.(zoo) Ch'iririnkha, manchay ch'uspi khuru, suwi.

Ch'isñu: s.(zoo) Wakin khuruspa runtunta jina nikun.


Ch'iwanwa nisqaqa juk laya p’isquqpa sutin. 2 s.(bot) Mallki t'ikantin.

Ch'iwillu, awllti nisqaqa juk laya p’isquqpa sutin, chiwanku chhikan, yana anqas phuru.


Ch'iya: s.(zoo) Usa runtu, manchay such'ipiki runtu.


Ch'iji: s.(agr) Q'achu, chay uywa t'una qhurata mikhun chay.


Ch'ikana: s.(zoo.ana) Chhutun p'isquqta chay.


Ch'ilipapa: s.(bot) T'una papata nikun, ch'uñulla ruwakun kay papamanta.


Ch'illik'utu nisqaqa juk laya khuruqpa sutin, tutan chir chir nispa waqan.


Ch'illiwa: s.(bot) Pichana ruwana ichhuqpa sutin, punallapi tiyan.


Ch'illka: s.(bot) Juk laya mallkiqpa sutin, kanasta ruwakun k'aspinmanta, chantaqa wasi chaqllinapaq kusa, yuraqta t'ikan chantaqa laqhin kirukirupi Ninapi laqhisnin kankasqas chaki q'iwisqasman pañu churanapaq kusa.


Ch'iñichallwa, ispi nisqaqa juk manchay juch'uy challwitaq sutin, chiri yakusllapi tiyan.


Ch'iñipapa: s. T'una papata nikun, uywaman qaranallapaqña kusa.

Ch'inkil nisqaqa juk laya mikhuna qhuraq sutin, salsapi manchay sumaq, yaku larq'asllapi tiyan q'illuta t'ikan.

Ch'iqchimisi: s.(zoo) Chay iskay llinpiyuq misita nikun. Sani misi.

Ch'iqich'iqi nisqaqa juk laya panpa khuruqpa sutin. Uqta t'uqpintinchiq wañusqaman tukurparin, papa jallch'ana wasispi allin tiyan.

Ch'iqullu, ch'ukululu nisqaqa juk laya p’isquqpa sutin, manchay k'achituta waqarin.

Ch'irich'iri nisqaqa juk laya mallikiq sutin.

Ch'iru: s. Juch'iy kawalluq sutin, manchay kallpayuq uywa.

Ch'itich'uspi, tiwla, tilanchu: s.(zoo) Chay uq llawar chunqa tila chaki ch'uspiq sutin.

Ch'iwa: s. Chay wayk'unapaq kan tukuy q'umir puquykuna chaypa sutin.

Ch'iya: s.(zoo) Usa runtu, yuraq mayninpi umapi wachayun yuraqpachallata.

Ch'uku, ch'iki nisqaqa juk laya mallkiqpa sutin, panpapi mast'asqajinata wiñan, mayta sapin.

Ch'ukuch'uku nisqaqa juk laya janpi mallkiqpa sutin, warmiq wisananayninpaq kusa, manchay sinchi sapiyuq.

Ch'ukunpa nisqaqa juk laya janpi mallkiqpa sutin, ch'ujupaq kusa.

Ch'ullku, challku nisqaqa juk laya k'ita mallkiqpa sutin.


Ch'ullku, chullku nisqaqa juk tukuy laya t'ikaq mallkiqpa sutin, sapin mikhukun, q'uñi jallp'asman chinkayuypi tiyan.

Ch'ullkuch'ullku nisqaqa juk laya qhuraq sutin, t'ikan q'illuta, khilli khillu yakitunwan kisu ruwakun.

Ch'ullkuka: s.(bot) Jatun sutin ch'ukuch'ukuqta, uqaqta, isañuqta ima.

Ch'ulluku: s.(bot) Uqa laqhis chay mikhukun chay.

Ch'ulluy, chulluy: s.(bot) Juch'uy sach'a.

Ch'umach'uma, ch'unqach'unqa nisqaqa juk laya janpi mallkiqpa sutin, salpiya.

Ch'umi: s.(bot) T'una sach'akunata jina nikun. Iji.ch'umi, sach'arara..

Ch'umuku, chumuku nisqaqa juk laya puna p’isquqpa sutin, chhaqiman rich'akun.


Ch'unqachu'unqa, mankap'aki nisqaqa juk laya janpi mallkiqpa sutin.

Ch'unqupi nisqaqa juk laya llawar ch'unqa khuruqpa sutin, asna yakuspi tiyan.

Ch'uqchi, chuchikhuru, nisqaqa juk laya khuruqpa sutin, q'umir manchay sani, tukuimata mikhukapun.

Ch'uqich'api, alqukhishka nisqaqa juk laya khishkara qhuruq sutin, jamak'suta jian mujun khishkitayuq, janpi kirunanaypaq chantaqa waq unquykunapaq ima.

Ch'uqichallwa nisqaqa juk laya juch'uy challwaq sutin, misk'i aychan.Inkakuna mayta mikhqkanku.

Ch'uqichinka,uthurunku unsa, puma nisqaqa juk laya k'ita khuruqpa sutin, jatun, jawar chhikan, misi uya, pukaraw, uywastamikhukapun.

Ch'uqiqaylla nisqaqa juk laya janpi qhuraq sutin.

Ch'uqlla,chuqlla, chhuqlla, nisqaqa juk laya janpinchasqa q'achuq sutin, yunqallapi tiyan.

Ch'uqlluaqcha nisqaqa juk laya mallkiqpa sutin, waq sach'asman yaykun kawsananpaq.

Ch'uqñiri, ch'iru nisqaqa juk laya wayrunq'uq sutin,

Ch'uqpa nisqaqa juk laya mijuna k'allanpaq sutin.

Ch'uqu, ch'uqululu, ch'iqullu nisqaqa juk laya p’isquqpa sutin, yanaq'illu, uchuta mayta mikhukapun. Ch'añu.

Ch'uqululu, ch'uqu: s.(zoo) Ch'iqullu.

Ch'urin, añasq'achu, ch'umach'uma, rakharakha nisqaqa juk laya mallkiqpa sutin, salpía mallki.

Ch'urkiunku, rumiqara nisqaqa juk laya mallkiqpa sutin, janpi marapaq, chay unay rumispi rikhurin, manchay pirqaspi.

Ch'uruka llanp'uka nisqaqa juk laya mamaqucha khuruqpa sutin.

Ch'usa(i)qa, ch'usiq nisqaqa juk laya tuta p’isquqpa sutin, uma pañusqa jina, tuta waqan ch'us, ch'us nispa, juk'uchasta mikhun.

Ch'usiq, chuspi, ch'usa(i)qa nisqaqa juk laya tuta p’isquqpa sutin, uma pañusqa jina, tuta waqan ch'us, ch'us nispa, juk'uchasta mikhun.


Ch'usllu, paqu, allpaqa: s.(zoo) Allpaka.

Ch'uspi: s.(zoo) mosca de cualquier clase.

Ch'uspillu, ch'ullpisara, ch'uspisara nisqaqa juk laya saraqpa sutin.

Ch'uspisara, ch'uspillu: s.(bot) Ch'ullpisara.


Ch'uspisisa nisqaqa juk laya mallkiqpa sutin.

Ch'usquri, chuschus nisqaqa juk laya k'ita uwaq sutin, wisk'achaman rich'akun. Ichas chinchilla?

Ch'usuqu(y)llu: s.(bot) Juk laya yana qara papaqpa sutin.

Ch'utanqa, ch'utarpu nisqaqa juk laya mallkiqpa sutin, sapin warmista, qharista mask'anachin.

Ch'uwankira, yanawiku nisqaqa juk yaku wapharaqpa sutin, jatuchiq quchaspi sayan manchay tullu p'isqu chantaqa t'ukullan, laya wapharaq sutin, yanaq'umir.

Ch'uwi s.(bot) Chuwi.

Ch'uwillu, chay mallkikuna aysakunku ima ch'ipakunakupaqpis chay kunaq sutin, lakaw, juva, waqkuna ima.

Ch'uwimura: s.(bot) Ch'ipakuqkuna mallkikunaqpa sutin.

Ch'ukululu, ch'iqullu nisqaqa juk laya p’isquqpa sutin, manchay k'achituta waqarin.

Chukuri: s.(zoo) Q'arachupa. Juk laya suwa khuruqpa sutin, chupan manchay q'ara chantaqa juk'ucha uya, tutalla purin. Janpi aycha jillin ayasqapaq chuqchupaq ima.

Ch'uli: s. Sullk'a kaq wawatan nikun. Uwija michiq alquta nikun.

Ch’ulilla, k'uysawana nisqaqa juk laya p'isqua sutin.

Ch'ullachakik'aspi: s.(bot) U q sach’aqpa sutin, q'uñi jallp'asllapi tiyan.

Ch'ullachakip'anqa nisqaqa juk laya janpi mallkiqpa sutin, Ikuwatu q'uñi jallp'asllapi tiyan.

Chullchiq, usuqullu: s.a. (zoo). Phusuqullu, janp'atu uña mana chakisniyuqraqchu chay.

Ch'ulluch'ullu nisqaqa juk laya janpi mallkiqpa sutin, ch'ulitusta jina q'illuta t'ikan, janpi tullu p'akisqaspaq, laqhisninta kutaytawan laq'ayuna chay tullu p'akisqasman.

Ch'unchuwayta, janka nisqaqa juk laya janpi mallkiqpa sutin, punallapi tiyan.

Ch'unqa nisqaqa juk lay k'ita mallkiqpa sutin.

Ch'unqach'unqa nisqaqa juk laya t'ikitaq sutin, parayllapi panpaspi rikhurin, pukarawitusta tíkan, ch'unqakun manchay misk'i.

Ch'unqaku nisqaqa juk laya ararankhaq sutin, juch'istulla

Ch'unqaku nisqaqa juk llawar ch'unqa khuruqpa sutin, sillwiman rich'akun.

Ch'uqriyuyu nisqaqa juk janpi mallkiqpa sutin, Ikuwatur q'uñi jallp'asllapi tiyan.

Ch'uru: s(zoo) Juk laya khuruqpa sutin, last'akun suchupi waqritasniyuq jina lakachuyuq t'uqpiqtinchiq lakachunman chinkayapun, mamaqhuchapi chhikachachaq tiyan, lakachun tukakun takiykuna.

Ch'usiqa, chuski: s (zoo) Juk laya tuta p’isquqpa sutin, tutalla purin, juk'uchasta mikhun , ch'us ch'us nispa waqan . Pi wañupunanta yachan ninku.

Ch'uspi nisqaqa juk phawayachaq khuruqpa sutin, allin ch'ichi khuru. Tilanchu llawar ch'unqa.

Ch'uspillu: s (bot) Juk laya saraqpa sutin, ch'usu ch'usitullata puqun, jank'api manchay misk'i.

Ch'uyllur, chuyllur nisqaqa juk laya sach’aqpa sutin.


]] ==


D


Daru nisqaqa juk laya janpi mallkiqpa sutin ikuwturpi tiyan.


Dawa: s.(zoo)(amz) Juk laya p'isquq sutin.


Dominicu, q'inti nisqaqa juk laya mana panpaman tiyayuq p'isqus sutin, manchay k'acha phuruyuq, t'ika misk'illawan kausan.


Dunduma: s.(bot)(amz) Juk laya janpi mallkiqpa sutin ikuwturllapi tiyan.


Durasnu, turasnu nisqaqa juk laya puquq sach'aqpa sutin, Qhuchapanpapi sumaqta puqun.


Durmi-durmi, puñipuñi nisqaqa juk laya p'isquqpa sutin.


]] ==

F

Flayri, sach'awallpa nisqaqa juk laya k'itawallpaq sutin, sach'amanta sach'a purin. Paujilu, paujil.

Fusfuru: jamillu: s.(bot)(esp) Juk laya mallkiqpa sutin, t'ikan pukarawsta qhisqaramanta rich'asqata, puquntaq yanata manchay pukata, mach'anwan p'isqusta jap'inku, tullu p'akisqasta janpinku.

]] ==


I


]] ==


]] ==


Ichhu, ichu, waylla, iru, ch'illuwa, sikuwa, pichana nisqaqa juk laya panpa ch'ijiqpa sutin, wayllapaq kusa jatuchaq ichhusnin, q'umirpi mikhun uywa sumaqta.

Ichhumisi, usuqullu: s.(zoo) K'ita misiqpa sutin, wallpasuwa, misiman rich’akun ch'anpa chupa.


Ichhupichana nisqaqa juk laya ichhuqpa sutin, pichanapaq ruthunku.

'Ichhuqhata: s.(bot) Chukiqayara.


Ichi, t'utura : s.(bot) Juk laya suqusuquqpa sutin.


Ikaku ,ikanchu, chinqulu: s(zoo) Juk laya wapharaqpa sutin, thapachakun khichkaswan.


Ichumisi, usuqullu: s.(zoo) K'itamisi.


Iguk'aspi, igu nisqaqa juk laya puquq sach’aqpa sutin, mana t'ikanchu, ukhunpi ch'iyasta jina puqun, mikhunapaq manchay misk'i.


Ijiñu, jijin nisqaqa juk laya ch’uspiqpa sutin, q'uñi jallp'asllapi tiyan.


Ikaku, ikanchu nisqaqa juk laya wapharaqpa sutin, khichkasmanta thapant ruwan.Chhiruchhiru?


Ikanchu: s.(zoo) Ikaku.


Ikanchu; ikaku: s.(zoo) s(zoo) Juk laya wapharaqpa sutin, thapachakun khichkaswan.


Ikari, ikhari: s.(bot) Juk laya papaqpa sutin, manchay jak'itu, papa wayk'upaq kusa.

Ikuja nisqaqa juk laya janpi mallkiqpa sutin, janpi q'ichapaq, malariapaq, artritispaq, chakimuqu nanaypaq chay.


Ikukuri, ququli nisqaqa juk laya urpiqpa sutin.


Il(l)apu nisqaqa juk laya q'illu t'ika mallkiqpa sutin.


Ilaila, k'itatarwi: s.(bot) K'itatarwi.


Ilikatu nisqaqa juk laya janpi mallkiqpa sutin, Ikuwatur q'uñi jallp'asllapi tiyan.


Ilin nisqaqa juk laya panpa ch'ikiqpa sutin, tarpunaspi rikhurin, uywa manchayta mikhun.


Ilinchupa nisqaqa juk laya wayrunq'uqpa sutin, panpa jusk'uspi misk'ita ruwan. Mana wach'ikunchu.


Ilinchupa: Juk laya misk'i ruwa khuruqpa sutin.


Illa nisqaqa juk laya mallkiqpa sutin, k'ita, tarpukun wawitata, t'ikachallaqtinraq mujunta urqhuna chanta tarpunapa pacha.


Illaku: s.(bot) Ulluku. Lisas.


Illakuna: s.(bot) Illa mallkikuna. Wakin ninku mallkikunas nunan kasqanta, mallki wak'akuna, Kay illa mallkikunaqa yachan imayna watachus kananta, imaqtinchus pay ñawpaqta unqun, manchay qasachikun, chiqchiwan jap'ichikun, khuruchikun chaytaq yachan jina kananta chay laya mallki, sumaq puquqnanpaqri mana ni imanakunkuchu. Kay mmalkikunaqa astawan ñawpaqta t'ikanku, puqunku.

Illawru: s. .(bot) Juk laya mallkiqpa sutin, pukitasta puqun, pukachanapaq may kusa.


Illawankalumu nisqaqa juk laya mallkiqpa sutin, Ikuwatur q'uñi jallp'asllapi tiyan.


Illawi nisqaqa juk laya jatun katariqpa sutin, uqi llinpi, upiyuspalla imatapis mikhun. Mikhun tujusta, k'itaquwista ima


Illawru nisqaqa juk laya puna mallkiqpa sutin, pukitasta puqun.


Illinchupa: s.(zoo) Ilinchupa.


Illuku nisqaqa juk laya tuta puri wapharaqpa sutin, aycha mikhu jukujina, q'uñi jallp'asllapi tiyan.


Imilla: s.(bot) Juk laya papaqpa sutin, tiyan: yuraq, yana, puka, sani, kuntur, ch'iyara ima.


Imillay nisqaqa juk laya khuchukuq mallkiqpa sutin, punallapi tiyan, janpi, jaya, yuraqta t'ikan, mullakaman rich'akun.


Inayu nisqaqa juk laya mallkiqpa sutin, laqhisnin manchay anku, chaymanta kanasta ruwakun.


Inchik, maní nisqaqa juk laya mallkiqpa sutin, puqun jallp'a ukhupi chantaqa chay puquynin mikhukun jank'api, llaqwapi, phutipi, mut'ipi ima.


Inchikpuma, uthurunku, jawar nisqaqa juk laya jatun misiq sutin, yunqallapi tiyan manchay saltasniyuq ukhuqaranqa


Inchipal(r)a, kuruk'ancha, phinchinkhuru, tukutuku, tutakuru, lliphilliphi, phichinkhuru, ninakalla ninakhuru nisqaqa juk tuta khuruqpa sutin, k'anchaspa phayachan, achka laya tiyanku.


Inchipillu nisqaqa juk laya k'ita unpuqpa sutin, juch'iy jawar.


Inchiq, chukupi, mani: s.(bot) Maniy, arachis.


Inka: s.(zoo) Tawa waqrayuqpa urqu uwijata nikun.


Inkasayri nisqaqa juk laya mallkiqpa sutin, k'achitusta t'ikan. Kulantru.


Inkati nisqaqa juk laya mallkiqpa sutin.


Inkawawal nisqaqa juk laya juch'uy sach’aqpa sutin, punallapi tiyan.


Inkawi nisqaqa juk laya mallkiqpa sutin, q'illuta t'ikan.


Inkill nisqaqa juk laya mallkiqpa sutin, p'alta laqhi, ñañu yuku.T'ika uywana panpa.


Inpa nisqaqa juk laya waskuqpa sutin, juch'iylla chantaqa yana.


Inqaru nisqaqa juk laya sach’aqpa sutin, kurkun tuku ima ruwanapaq sumaq.


Inqatu nisqaqa juk laya yaku wapharaq sutin, manchay lliphipiriq phuruyuq.


Inqiña nisqaqa juk laya mallkiqpa sutin.


Intap'anqa nisqaqa juk laya janpi mallkiqpa sutin, Ikuwatur q'uñi jallp'asllapi tiyan.


Intianka nisqaqa juk laya ankaq sutin.


Intik'aspi nisqaqa juk laya janpi mallkiqpa sutin, q'uñi jallp'asllapi tiyan.


Intillama nisqaqa juk laya waskuqpa sutin, kinsa ruk'anallayuq, manchay alliyllawan purin, sach'allapi sayan chantaqa q'uñi jallp'asllapi tiyan.


Intinpa nisqaqa juk laya sach’aqpa sutin, pinuman rich'asqata wiñan.