Inka yachay tarpuy

Inka nisqaqa huk sut'ikunayuqmi; Inka (sut'ichana) rikuy.

Inka
Pacha Kutiq Inka Yupanki
Mama llaqta	Arhintina  Qullasuyu  Chirisuyu  Ikwayur  Kulunsuyu Piruw
Suyu	Tawantinsuyu: Chinchaysuyu, Antisuyu, Kuntisuyu, Qullasuyu
Runakuna
Simi	Qhichwa simi
Iñiy	Tawantinsuyu iñiy
wiphala
Tawantinsuyu

Inka icha Inqa nisqakunaqa ñawpaq pacha Antikunapi, Tawantinsuyu nisqan mama llaqtapi kawsaq runakunap hawaykawsayninsi karqan.

Inka Mayta Qhapaq

Chay hinataq "Inka" nispa Sapa Inka nisqa Inka qhapaqkunatam ninchik.

Wiñay kawsasqan

Manqu Qhapaq chunka iskayniyuq ñiqin pachakwatapi Qusqu llaqtatas kamaptin, Inkakunap qhapaq suyus qallarirqan. Aswansi wiñarqan, Awya Yalapi achka runa llaqtakunatas atipaspa.

1438 watapis Pachakutiq Inka Yupanki Sapa Inkaqa Chanka runakunata Yawarpampapi atispa, pachakutiy hinapi inkakunap musuq hatun Tawantinsuyuta kamarqan. 1460 watapi chay Pachakutiqqa Wankakunatas atirqan, 1470 watapitaq Chimukunatas.

Mama llaqtaqa manas sunitachu kawsarqan: 1533 watapi, Ispañamanta hamuq Francisco Pizarros awqaqninkunawan Kastilla Atiy nisqapi Sapa inka Atawallpataqa Kashamarkapi puchu wañuchirqan; chaysi Kastilla Kamachina pacha qallarirqan.

Kamayuqkunapa siminku Qhichwa simis karqan. 700 huch'uy simis karqanku. Runa apukunatas muchananku Inkapa kamayuqkuna munarqanku. Uma apunku Intis karqan. Qhapaq Inkakunaqa intip churinsi karqan.

Tawantinsuyu mama llaqtaqa tawantin suyunkayuqsi karqan: Chinchaysuyu, Antisuyu, Kuntisuyu, Qullasuyu. Suyukunapa kuchukuna uma llaqtapi, Qusqupi, tarikurqanku. Tawa suyumanta Tawantinsuyu suti hamun.

Kapchiynin allwiyanpas

Inkakunaqa q'illay takaytaña riqsirqan, antamanta, qullqimanta, qurimantapas achalakunata, llamk'anakunatapas - ahinataq tumikunata - ruraspa.

Inkakunap awaqninkunaqa aswan sumaq p'achakunatam ruraq karqan. Unkunkunapi pallasqa suyu-suyukunapas karqan, tukapu nisqa suyu-suyukunapas.

Khipu q'aytukunawanmi yupasqakunamanta willakunata hallch'aq karqan.

Hatun qhapaq wasinkunataqa rumilla pirqawan rurarqanku, mana pirqa llut'anata churaspa.

• Inkakunap wasichasqankuna qhaway.

Inkakunaqa q'ulluta hurqunapaq Antikunapi sach'a-sach'akunata waqaychaspas wiñachiq karqan.

• Antikunapi sach'a kamay qhaway.

Raymikuna

Killa	Inti	Killa (Mes)	Killa pacha	Raymi
21		Iniru	Qhulla puquy killa	Qhulla Puquy / Kamay Raymi
20		Phiwriru	Hatun puquy killa	Hatun Puquy
20	21	Marsu	Pawqar waray killa	Pawqarwaray / Pacha Puquy / Musuq Nina
19		Awril	Ayriway killa	Ayriway / Ayriwaki
19		Mayukilla	Aymuray killa	Aymuray
17	21	Hunyu	Inti raymi killa	Quyllur Rit'i, Inti Raymi
17		Hulyu	Anta situwa killa	Antasituwa
15		Awustu	Chakra yapuy killa	Qhapaq Situwa
14	21	Sitimri	Tarpuy killa	Quya Raymi / Situwa Raymi / Tarpuy Killa
13		Uktuwri	Kantaray killa	Kantaray / Umaraymi
12		Nuwimri	Ayamarq'a killa	Ayamarq'a
11	21	Disimri	Qhapaq raymi killa	Paraqallariy / Qhapaq Inti Raymi

Rikchakuna

• 
  Machu Pikchu
• 
  Inka chaka (Apurimaq mayu, 1845)
• 
  Khipu q'aytu
• 
  Inka ñan, Chuqiyapu suyupi, Buliwya
• 
  P'isaq
• 
  Inka armakuna
• 
  Inka maki kapchiy
• 
  Tukapu, unku, qiru

Kaypipas qhaway

• Tawantinsuyu
• Sapa Inka
• Inkarrí
• Inti
• Killa
• Qun Tiksi Wiraqucha
• Illap'u
• Pachakamaq apu
• Pachamama
• Tawa chakana
• Waman Puma

Hawa t'inkikuna

• Commons nisqapi suyukunata uyarinakunatapas tarinki kaymantam: Inka yachay tarpuy.
• Inka taytanchiskunaq kawsayninta yacharispa. Instituto Superior Público la Salle, proyecto CRAM II, Urubamba, Qusqu 2002.
• Inkakunap paqarisqanmanta: Titiqaqa quchamanta ñawpa willakuy, Ayar wawqikunamanta ñawpa willakuy. Runasimi.de, Waskaran portalmanta hamuq.

	Piruw suyupi runa llaqtakuna
	Qhichwa rimaq runa llaqtakuna: Qhichwa runa · Chanka runa · Inka · K'ana runa · Qanchi runa · Q'irus · Wanka · Kichwa runa: Llakwash · Napuruna · Piruwanu Pastasa runa
	Amarumayu sach'a-sach'a suyupi runa llaqtakuna: Qhichwa runa: Llakwash, Napuruna, Qhichwa Pastasa-Tigre · Arawak rimaq runa llaqtakuna: Amuesha, Ashaninka, Kulina, Chamikuru, Machiqinqa, Nomatsiguenga, Piru · Hiwaru rimaq runa llaqtakuna: Achual, Awahun, Kandoshi, Wampisa, Shuwar · Pano rimaq runa llaqtakuna: Amawaka, Kapanawa, Kashibo-Kakataibo, Kashinawa, Isqunawa, Mayo-Pisabo, Mayuruna, Yura (Nawa), Sharanawa, Shipibu-Qunibu, Yaminawa · Tupi-Waraniyi rimaq runa llaqtakuna: Kukama-Kukamilla · Kawapana rimaq runa llaqtakuna: Chayawita, Jebero · Manaraq allinchurasqa: Tawshiru, Tikuna, Urarina · Peba-Yagua rimaq runa llaqtakuna: Yagua · Witoto rimaq runa llaqtakuna: Bora, Witoto, Okaina · Harakmbet rimaq runa llaqtakuna: Amarakaeri · Takanu rimaq runa llaqtakuna: Ese' Ejja · Tukanu rimaq runa llaqtakuna: Payawa, Siquya · Sapara rimaq runa llaqtakuna: Sapara: Arabela, Ikitu
	Hukkuna indihina runa llaqtakuna: Aymara runa · Uru runa
	Mawk'a runa llaqtakuna: Chachapuya · Chimu · Inka · Muchik · Wari