Litiku: 9000 aC - 7600 aC

Karal

Antikunapi ñawpa machukuna llamk'apuy

Qhapaq qillqasqa: Antikunapi ñawpa machukuna
Antikunapi ñawpa machukuna icha "Unay Piruw":

Litiku (Paliulitiku) llamk'apuy

Payhan
Guitarrero[1]
Wantar Chawin

Arkaiku (Prutuniolitiku) llamk'apuy

Arkaiku: 7600 aC - 1800 aC/1500 aC

  • Quya Arkaiku - Quya Manaraqk'aprapti: 7600 aC - 5600 aC
Lawriqucha
  • Chawpi Arkaiku - Chawpi Manaraqk'aprapti: 5600 aC - 2700 aC
Chinchorro, Chilca, Telamarchay[2][3]
  • Tukuri Arkaiku - Tukuri Manaraqk'aprapti: 2700 aC - 1800 aC/1500 aC
Wak'a Prieta,[4] Karal, Paraíso
Killa Wak'a

Rikch'achi llamk'apuy

Rikch'achi (formativo): 1800 aC/1500 aC - 100 dC

  • Ñawpa rikch'achi - Tiksi (Perídodo inicial): 1800 aC/1500 aC - 1100 aC
Sichin, Wak'aluma, Moxeke, Hacha, Wankarani
  • Chawpi rikch'achi (1100 aC - 400 aC): Tiqsi (Perídodo inicial) (1100 aC - 900 aC)/ Quya Pachapanta (900 aC - 400 aC)
Kupisniki, Quya Chawin (Uri barriu), Chiripa, Ukukaji
  • Qhipaq rikch'achi (400 aC - 100 dC): Quya Pachapanta (400 aC - 1 aC)/ Quya Samay Ura (1 aC - 100 dC)
Tukuri Chawin (Hanan barriu), Mach'aykuna Paraqas, Pukara, Salinar, Miramar, Waras, Topará (AyamarkaParaqas)
Naska siq'ikuna

Klasiku llamk'apuy

Ima: Wari
Tiwanaku

Klasiku: 100 - 1100

Quya Muchik (I - III), Recuay, Munumintukuna Nazca, Wiru-Suwaq'ara, Limaq, Kashamarka, Prulifiru Nazca, Tukuri Muchik (IV - V), Tiwanaku
  • Wari (700 - 1100): Chawpi Pachapanta (700 - 900)/ Tukuri Samay Ura (900 - 1100)
Teatino, Nievería, Wari, Sikan-Llampalliqi, Kasma

Chanta klasiku llamk'apuy

Sapa Inka

Pusklasiku icha Chanta klasiku: 1100 - 1533

Chimu, Chankay, Chincha-Ika, Churajón, Chiribaya, Qusqu, Wanka, Chanka
Inka:

 • Sapa Inkakuna: Pachakutiq Inka Yupanki - Atawallpa

Ispaña qhapaq pacha llamk'apuy

Qhapaq qillqasqa: Kastilla qhapaq pacha
Francisco Pizarro

Kastilla qhapaq pacha icha Kastilla saruwasqanchik pacha: 1532 - 1824

Ispañamanta atiy llamk'apuy

Qhapaq qillqasqa: Piruwpa atiy

Ispañamanta Atiy: 1532 - 1569

Francisco Pizarro, Diego de Almagro, Hernando de Luque
Atawallpa, Manqu Qhapaq iskay ñiqin

 • Atawallpatas wañuchirqan: 16 - XI - 1532, Kashamarkapi

 • Atawallpap wañuy: 26 - VII - 1532, Kashamarkapi

Francisco Pizarro, Diego de Almagro, Diego de Almagro "El Mozo", Hernando Pizarro, Gonzalo Pizarro, Blasco Núñez de Vela, Pedro de la Gasca, Andrés Hurtado de Mendoza, Diego López de Zúñiga, Sayri Tupaq, Titu Kusi Yupanki

 • Pizarropa wañuy: 26 - VI - 1541, Limapi

Francisco de Toledo

Wirrinatu llamk'apuy

Qhapaq qillqasqa: Wirrinatu Piruw
Wirrinatu: 1569 - 1811
Francisco de Toledo, Tupaq Amaru, Francisco Hernández Girón.
Ispañap Riykuna: Felipe II, Felipe III. Felipe IV, Carlos II
Piruwpa Wirriyninkuna: Francisco de Toledo - Melchor de Portocarrero y Laso de la Vega

 • Tupaq Amarupa wañuy: 1572, Qusqupi

Ispañap Riykuna: Felipe V, Fernando VI, Carlos III, Carlos IV, Fernando VII
Piruwpa Wirriyninkuna: Manuel de Oms y Santa Pau - Fernando de Abascal
Juan Santos Atahualpa, José Gabriel Tupaq Amaru, Tupaq Katari, Gabriel de Avilés, Fernando de Abascal

 • José Gabriel Tupaq Amarupa watapi ankallikurqan: 1780 - 1781, Qusqupi, Punupi, Urqupa Piruwpi

Ispañamanta qispikusqa llamk'apuy

Qhapaq qillqasqa: Piruwpa qispikusqa
Ispaña: Fernando de Abascal (1806 - 1816), Joaquín de la Pezuela (1816 - 1821)
Piruwpa runakuna:
  1. Taqnapi, 1811: Francisco Antonio de Zela
  2. Wanukupi, 1812: Juan José Crespo y Castillo
  3. Taqnapi, 1813: Manuel Belgrano, Juan Francisco Pallardelli
  4. Qusqupi, 1814: Mateo G. Pumacahua, Mariano Angulo Torres, José Angulo Torres, Juan Angulo Torres, Vicente Angulo Torres
Ispaña: Joaquín de la Pezuela (1816 - 1821), José de la Serna (1821 - 1824), Pedro Antonio Olañeta, José Canterac, Pío Tristán
José de San Martín
Piruw Republika: William Miller, José de San Martín, Juan Antonio Álvarez de Arenales, José de la Riva Agüero, José Bernardo de Tagle, Simón Bolívar, Antonio José de Sucre

 • Qispikusqap qapariy: 28 ñiqin anta situwa killapi 1821

 • Huninpi jaylli: 6 ñiqin chakra yapuy killapi 1824

 • Ayakuchupi jaylli: 9 ñiqin qhapaq raymi killapi 1824

Republika Pacha llamk'apuy

Republika pacha: 1821 watamanta kunankama

Pukyukuna llamk'apuy

  1. https://www.deperu.com/cultural/sitios-arqueologicos/cueva-de-guitarrero-2668
  2. https://educared.fundaciontelefonica.com.pe/sites/peru-prehispanico/p_arcaico_3_c.htm
  3. https://www.lifeder.com/telarmachay/
  4. https://www.elbrujo.pe/estudiantes/huacaprieta
"https://qu.wikipedia.org/w/index.php?title=Piruwpa_wiñay_kawsaynin&oldid=652534" p'anqamanta chaskisqa (Wikipedia, Qhichwa / Quechua)