Urin Qichwa

Urin Qhichwa nisqaqa urin Piruwpi, Buliwyapipas, Jujuypipas Qhichwa simipaq allin qillqayninmi.

Qhichwa simi (Urin runasimi)
Kaypi rimasqa:	urin Piruw, Buliwya, chinchay Arhintina
Suyukuna:	{{{zona}}}
Rimaqkuna: • Mama rimay: • Hukkuna:	5.660.000 (2017) • mana riqsisqa • mana riqsisqa
Ñiqi:	{{{rank}}}
Rimaykunap ayllun:	Qhichwa  Wamp'uy rimay   Urin runasimi
Tukri simi:
Kay mama llaqtakunapi:	Piruw, Wuliwya
Kaypa kamachisqan:	Manam kamachisqachu
Tuyrukuna
ISO 639-1	qu
ISO 639-2	que
ISO 639-3	que
SIL	Llapa k'iti rimayqa kikin tuyruyuqmi: cqu – Chili quh – Urin Buliwya qul – Chincha Buliwya qus – Santiago del Estero quy – Ayakuchu-Chanka quz – Qusqu qve – Anti Apurimaq qxp – Punu qxu – Ariqipa
Maypim Urin runasimita rimachkanku
Kaytapas qhaway: Rimay - Rimaykunap ayllun - Katiguriya:Rimay

Chay allin qillqaytaqa tayta Rodolfo Cerrón Palominom kamaspa, 1994 watapi urin qhichwa simipaq qhichwa - kastilla simi taqitas uyaycharqan. Chay Chanka Qusqu Qullaw allin qillqaytaqa Piruwpa urinpi, Wuliwyapipas llamk'achinchik, chay hinataq wikipidiyapi. Arhintinap runasiminpaq chay hinallataqmi allin kanman.

Lliw k'iti rimaykunamanta aswan ñawpaq t'uqyaykuna hinam qillqanchik, ahinataq:

Ayakuchupi	Qusqupi	Wuliwyapi	Allin qillqay
[upjaj]	[uhjaj]	[uxjaj]	upyay
[utχa]	[usqʰa]	[ushqʰa]	utqha
[ʎamkaj]	[ʎaŋkʼaj]	[ʎaŋkʼaj]	llamk'ay
[ɲuχaŋchik]	[noqaŋchis]	[noqaŋcheχ]	ñuqanchik
[-ʧka-]	[-ʃa-]	[-sa-]	-chka-
[punʧaw]	[pʼunʧaj]	[pʼunʧaj]	p'unchaw

Ñawinchana

• Rodolfo Cerrón Palomino: Quechua sureño, diccionario unificado quechua-castellano, castellano-quechua. Biblioteca Nacional del Perú, Lima 1994.
• Óscar Chávez Gonzales: Urin Qichwa. Siminchik allin qillqanapaq: chankakunapaq qullawkunapaqwan. Editorial Textos, Lima 2017. 72 pp., ISBN 9786124686832
• César Itier: Diccionario Quechua Sureño - Castellano. Editorial Commentarios, Lima 2017. Número de páginas: 303 pp, 3900 simikuna, ISBN 9789972947094
• Alfredo Torero: Los dialectos quechuas. Anales Científicos de la Universidad Agraria, 2, pp. 446–478. Lima, 1964.
• Alfredo Torero: La familia lingüística quechua. En: Pottier, Bernard (ed.) América Latina en sus lenguas indígenas. Caracas; Monte Avila Editores, C.A. pp. 61-92., 1983.

Simikuna

Kaypim wakillan Apulu qhichwa siminpa siminkunaqa wak runasimi k'iti rimaykunap siminwan:

Urin runasimi	Apulu qhichwa simi	Ayakuchu Chanka runasimi	Qusqu-Qullaw runasimi	Qullasuyu qhichwa simi
llamk'ay	llank'ay	llamkay	llank'ay	llank'ay
p'unchaw	p'unchay	punchaw	p'unchay, p'unchaw	p'unchay, p'unchaw
qam	qan	qam	qan	qan
upyay	ujyay	upyay	ukyay	ujyay
ñuqanchik	nuqanchis	ñuqanchik	nuqanchis, ñuqanchis	nuqanchis, nuqanchik, nuqanchiq, nuqanchaj; ñuqa-...
achka	achkha	achka	askha	ashkha
kimsa	kimsa	kimsa	kinsa	kinsa
pichqa	phichqa	pichqa	pisqa	phishqa
huk	uj	huk	huk	uj
kichka	khichka	kichka	kiska	khishka
uchpha	uchpha	uchpa	uspha	ushpha
lliw	lliw	lliw	lluy, lliw	(mana kanchu)
wawqi	wawqi	wawqi	wayqi, wawqi	wawqi
qillqay	qilqay	qillqay	qilqay	qilqay
qullqi	qulqi	qullqi	qulqi	qulqi
hatun	athun	hatun	hatun	jatun
allpa	jallp'a	allpa	allpa, hallp'a	jallp'a
tayta	tata	tayta	tayta, tata	tata
t'anta	t'ant'a	tanta	t'anta	t'anta
waqyay	wajay	wakyay	wahay, waqyay	wajyay
ruray, ruway	ruway	ruway, ruray	ruray, ruway	ruway
yuyay	yuway	yuyay	yuyay	yuyay
yaykuy	waykuy	yaykuy	haykuy	yaykuy
millma, millwa	willma	millma; millwa	millma, willma, millwa	millma
rawray; yawray	lawray	rawray	yawray, llawray, rawray	lawray, larway
unu/yaku	unu	yaku	unu	yaku
-chka-	-chka-	-chka-	-sha-, -sya-, -ska-, -sa-, -chha-	-sa-, -sha-, -shya-, -shka-, -sya-
-pti-	-qti-	-pti-	-qti-	-qti-
-mi/-m	-mi/-m	-mi/-m	-mi/-n	-mi/-n
-pa/-p	-paq	-pa/-p	-pa/-q	-pa (-pata)/-q (-qta, -qpa, -qpata)

Hawa t'inkikuna

• Runasimi siq'i llumpa
• Ima hinataq runasimita allin qillqay
• Anti Simikunap T'uqyaynin (Qhichwa simippas)