Qiwuña
Qhiñuwa, Qiwuña,[1] Qiwiña,[2][3] Qiwña,[2][4][5] Qiñwa[6][7][8] icha Qiwna[9], kichwapi Kiñwa[10] icha Sachakiñwa[11] (genus Polylepis) nisqaqa huk sach'akunam, 4500 mitru hanaqkama wiñaq. 26 rikch'aqniyuq rikch'anam, waysallpu yura rikch'aq aylluman kapuq. Qiwuñaqa ancha alli-allillamantam wiñan, qaranta pisi-pisillamanta k'uskiykuchispa. Chay pisillata paskasqa qaranqa sach'ata chirimantam amachan.
Qiwuñap kawsayninmanta
llamk'apuyÑawpa pachas Punapi ancha achka qiwuña-qiwuñas karqan, kunan pachataq chaymanta chunka ch'iqtallamantas aswan pisillas puchuq kachkan. Tawantinsuyu pachapiqa Inkakuna ama sach'a muthuychu ñiqsi karqan. Ispañulkuna hamuptinqa achka sach'akunas michina ruranapaq muthusqa karqan.
Kunan pacha mana chayllaña q'iru kaptinmi, runakuna qiwuñakunata yamt'apaq wasichanapaqpas muthunku. Llamakuna qiwuñap raphinkunatam mikhunku. Chaywan musuq qiwuña manañam wiñanchu. Lluqsiq qaranrayku qiwuña utqayllam rawran. Chayrayku achka qiwuñatañam kañarqanku.
Qiwuña-qiwuña Punapi allin allpapaq ancha chaniyuq kaptinmi, chay sach'a-sach'akunata amachananchikmi tiyachkan.
Mama llaqtap sach'a-sach'a kamayuqninkunaqa qiwuña ranti utqaylla wiñaq kalistukunatam churayta munan, runakunata q'iruwan kawsachinapaq. Chaywanpas huk kawsay pacha amachaq tantanakuykunam ayllu llaqtakunawan yanapanakuspa musuq qiwuña-qiwuñakunata churayta munan.
Rikch'aqkuna
llamk'apuy
|
|
-
-
Polylepis racemosa, Waskaran mamallaqta parki -
Polylepis racemosa, Waskaran mamallaqta parki -
Polylepis rugulosa, Sajama mamallaqta parki, Buliwya -
Polylepis tarapacana, Sajama mamallaqta parki, Buliwya
.jpg)
Amachasqa sallqa suyukunapi qiwuña sach'a-sach'akunap tiyan
llamk'apuy| Suyu | Amachasqa sallqa suyu | Rikch'aq |
|---|---|---|
| Anqash suyu | Waskaran mamallaqta parki | Polylepis weberbaueri, Polylepis sericea, Polylepis reticulata, Polylepis racemosa, Polylepis incana |
| Punu suyu | Aymara-Lupaka risirwa suyu | Polylepis tomentella subs. tomentella, Polylepis tarapacana, Polylepis subtusalbida, Polylepis incarum |
| Ariqipa suyu / Muqiwa suyu | Kachi-kachi yuraq yakupas mama llaqta risirwa | Polylepis tarapacana, Polylepis rugulosa, Polylepis subtusalbida |
| Lima suyu / Hunin suyu | Reserva Paisajística Nor Yauyos-Cochas | Polylepis flavipila |
| Qusqu suyu | Machu Pikchu willkachasqa ñawpa suyu | Polylepis sericea, Polylepis pepei, Polylepis pauta, Polylepis lanata |
| San Martin suyu | Abiseo mayu mamallaqta parki | Polylepis pepei, Polylepis pauta |
| Qusqu suyu / Mayutata suyu | Manu mamallaqta parki | Polylepis pauta |
| San Martin suyu | Hanan Mayu amachana sach'a-sach'a | Polylepis multijuga |
| Ayakuchu suyu | Pampa Galeras - Bárbara D´Achille mama llaqta risirwa | Polylepis incana |
| Anqash suyu / Wanuku suyu / Lima suyu | Waywash Urqukuna risirwa suyu | Polylepis incana |
| Hunin suyu / Qusqu suyu | Utishi mamallaqta parki | Polylepis canoi |
Kaypipas qhaway
llamk'apuyPukyukuna
llamk'apuy- ↑ katari.org - Diccionario Quechua - Aymara al español. Qiwuña.
- ↑ 2,0 2,1 Teofilo Laime Ajacopa: Iskay simipi yuyayk'ancha. La Paz - Bolivia, 2007. p. 89. qiwiña, qiwña.
- ↑ Joaquín Herrero, Federico Sánchez de Lozada: Diccionario Quechua. Estructura Semántica del Quechua Cochabambino Contemporáneo (pdf, 581 pp., 139 MB). Cochabamba, Edita D.E.F.Co. 1983. p. 345. Qewiña.
- ↑ Nonato Rufino Chuquimamani Valer, Carmen Gladis Alosilla Morales, Victoria Choque Valer / Ministerio de Educación del Perú: Qullaw Qichwapa Simi Qullqan. Lima, Piruw 2014. p. 198. Qiwña sach’ap kurkunmantaqa munay wisllachakunata, puchkapaq phiruruta huk apaykachanakunatawan ruranku. De la madera del árbol de la queuña fabrican finos cucharones, torteras para la rueca y otros objetos.
- ↑ Rimana 6, Kuskanchik Yachasunchik, Qichwa. Perú Suyupi Yachay Kamayuq, Lima 2013, p. 104. Qiwña sach’ata tarpusunchik.
- ↑ Ministerio de Educación de Bolivia, Reforma Educativa (qhichwa simipaq - Gladys Márquez F., CENAQ): ARUSIMIÑEE - Castellano, Aymara, Guaraní, Qhichwa. p. 72.
- ↑ Gedeón Palomino Rojas, Genaro Rodrigo Quintero Bendezú / Ministerio de Educación del Perú: Yachakuqkunapa Simi Qullqa - Ayakuchu-Chanka Qichwa Simipi. Lima, Piruw 2005. p. 75. Qiñwa. Qusñi llimpi ñutu rapiyuq sacha, kullunpi achka patarasqa llañu rapikuna laqasqa kan. Qiwña.
- ↑ Jorge R.Alderetes: Vocabulario del Quichua Santiagueño. Qeñwa.
- ↑ Qheswa simi hamut'ana kuraq suntur: Simi Taqe Qheswa - Español - Qheswa. Qusqu, Piruw 2006. p. 458. qewna.
- ↑ María Claudia Segovia-Salcedo: Species of Polylepis in Ecuador. Quiñua.
- ↑ James Orton (2007): The Andes and the Amazon: Across the Continent of South America. p. 27. Sachaquiñua.
- ↑ www.ecoanperu.org / kastilla simipi (PDF)
Hawa t'inkikuna
llamk'apuy
Wikispecies nisqaqa qillqasqa p'anqayuqmi kay hawa: Qiwuña- ECOAN - Boletín informativo - Proyecto Reserva Comunal de los Bosques de Polylepis en la Cordillera del Vilcanota. Ama wañuchiychu sach'a-sach'akunata – churiykikunap kawsayninmi. (PDF)
|
