Kashamarka suyu

Kashamarka suyu (Qusqu runasimipi Qasamarka suyu; kastilla simipi Cajamarca) nisqaqa huk suyum Piruw mama llaqtapi. Kashamarka suyupiqa 1.359.023 runakunam kawsachkanku (2005). Uma llaqtanqa Kashamarka llaqtam.

Kashamarka suyu Departamento de Cajamarca
Inka Atawallpap samk'ay wasin, kutichakuy ukhu (Cuarto del Rescate) nisqawan.
Saywitu	Wallqanqa
	Unancha
.
Mama llaqta	Piruw
Tinkurachina siwikuna	4º 33´ 7" S; 78º 42´ 27" - 77º 44´ 20" W
Pruwinsyakuna	13
Distritukuna	128
Uma llaqta	Kashamarka
Simikuna	qhichwa simi / Kashamarka rimay; kastilla simi; awahun simi;
Runakuna	1.387.809 (inei 2007)
Runa ñit'inakuy	- runa / km²
Hallka k'iti kanchar	33.317,54 km²
Hanaq kay	4.496 m (max.) (Rumi Rumi)
Kamasqa wata	11 ñiqin hatun puquy killapi 1855 watapi
Kamachiq runa	Mesías Guevara Amasifuén (2019-2022)
Karu rimay yupay	+076
Pacha suyu	UTC-5
Qhichwa simipi llika tiyanan
Kastilla simipi llika tiyanan	regioncajamarca.gob

Wiñay kawsay

Kashamarkapi kunqista

Kashamarkapiqa Francisco Pizarro Inka Atawallpatas wañuchirqan.

Kamasqa 11 ñiqin hatun puquy killapi 1855 watapi.

Allpa saywachi

• Amachasqa suyukuna: Cutervo mamallaqta parki - Tabaconas-Namballe mamallaqta willkachasqa - Paqaypampa amachana sach'a-sach'a - Sunchupampa chaku suyu - Chancaybaños risirwa suyu
• Mayukuna: Chankay, Marañun, Mayu-Chinchipi mayu, Kashamarka mayu, Hiqitipiqi, Kuntipampa, Krisniqas, Chutanu, Wankapampa.
• Urqukuna: Rumi Rumi 4.496 m (Kashapampa pruwinsyapi) - Quymulachi 4.010 m (Wallqayuq / San Miguel) - Kumpi 3.850 m (Kashamarka: 15 km)
  • Kashapampa pruwinsyapi urqukuna:
    • Kashapampa distritu: Kampanurqu, Chochoconday, Wamanurqu, Hamalaya, Huaquero, Miraflores urqu, Mulinurqu, Pumakama, Santo Domingo urqu
    • Kachachi distritu: Alqamarka, Alto de Cabra Corral, Alto del Fierro, Antivo Corral, Kanasturqu, Caucal, Cerro del Diablo, Conga, Contrayerba, Chillinurqu, Cachur Grande, El Chanlle, Kalwaryu, El Mirador, Yanurqu, Habasloma, Wakaluma, Hualanga, Gallorco, Iskaywillka, Los Abortos, Los Tres Hijos del Palcayo, Llawturqu, Monigote, Muntunurqu, Moshcoy, Yanaurqu, Santo Domingo, Shuturuma, Tunasurqu, Yamaqucha.
    • Kuntipampa distritu: Ayangay, Calanasaya, Hatun Urqu, Chichir, Churupapa, Wankasanka, Wamanurqu, Wanaqurqu
    • Sitaqucha distritu: El Canlle, Llawturqu, Llimpi, Phaqcha urqu, Pan de Azúcar, P'utuqsi, Rima Rima, Shingocaca, Wira Wira.
• Quchakuna:: Yanaqucha
• Phaqchakuna:: Yuraqphaqcha (Perlamayu)

Pulitika rakiy

Chunka kimsayuq pruwinsyanmi kan.

Pruwinsya	Runakuna (2007)	Uma llaqta
Celendín	88.508	Celendín
Chuta	160.447	Chuta
Cutervo	138.213	Cutervo
Jaén	183.634	Jaén
Kashamarka	316.152	Kashamarka
Kashapampa	74.287	Kashapampa
Quntumasa	31.369	Quntumasa
San Ignacio	131.239	San Ignacio
San Markus	51.031	San Markus
San Miguel	56.146	San Miguel Pallaqi
San Pablo	23.114	San Pablo
Santa Krus	43.856	Santa Krus Sukchapampa
Wallqayuq	89.813	Pampamarka

Runakuna

Kashamarka suyupiqa Awahun runakunam tiyanku.

Simikuna

• Qhichwa simi (kashamarka rimay: Chitilla, Purkun, Pultumarka llaqtakunapi), kastilla simi, awahun simi

Pruwinsya	Kastilla simita rimaqkuna /1	%	Indihina simita rimaqkuna /1, /2	%
Celendín	77,799	99.4	67	0.1
Chuta	142,950	99.3	472	0.3
Cutervo	121,718	99.5	110	0.1
Jaén	161,789	98.9	1,333	0.8
Kashamarka	279,131	98.7	3,403	1.2
Kashapampa	64,664	99.7	55	0.1
Quntumasa	28,111	99.7	30	0.1
San Ignacio	112,898	98.9	966	0.8
San Markus	45,332	99.3	153	0.3
San Miguel	50,677	99.7	62	0.1
San Pablo	20,340	99.8	28	0.1
Santa Krus	39,396	99.6	21	0.1
Wallqayuq	80,506	99.6	92	0.1
Llapan	1,225,311	99.2	6,792	0.5

/1 Rimaqkuna: 5 / 5+ wata

/2 Indihina simi: qhichwa simi, aymara simi, ashaninka simi icha huk indihina simi (mana hawa simi)

Pukyu:

Musiku

Musuqta yurayasqa k'iti, Maki Maki, Yanaqucha qhuya

• Qhuya Yanaquchapi

Karu puriy

Ventanillas de Otuzco

Kumpi Mayu

• Pultumarka (Baños del Inca)
• Kutichakuy ukhu (El cuarto del Rescate)
• San Fransisku inlisya
• Kashamarka katidral
• Combayo qhawanachakuna
• Utusku qhawanachakuna (Kashamarka: 7 km)
• Jangalá qhawanachakuna (San Miguel pruwinsya)
• Kunturwasi qhapana (San Pablo pruwinsya)
• Kumpi Mayu: huk mawk'a llaqta

Raymikuna

• Karnawal

Maki kapchiy

• K'apra

Yachachiy

• Wawa wasikuna : 857
• Huch'uy yachay wasikuna: 3.383
• Chawpi yachay wasikuna: 572
• Yachay sunturkuna

• Universidad Nacional de Cajamarca
• Universidad Privada Antonio Guillermo Urrelo
• Universidad Privada del Norte

Apaykachana

• Antanka pampa Capitán FAP "Armando Revoredo Iglesias"

Suyupi paqarisqa runakuna

• Miguel Iglesias (1830 - 1909)
• Ima Sumaq (1922 - 2008)
• Cristóbal Losada y Puga
• Benel

Kaypipas qhaway

• Kashamarka rimay
• Inka ñan / Qhapaq ñan
• Yanaqucha qhuya

Willay pukyukuna

• Kashapampa pruwinsyamanta (kastilla simi)

Hawa t'inkikuna

• Saywitu: Kashamarka suyu

Kashamarka qhichwa simipi kastilla simipipas willakuykuna ILV

• Cuentokuna llaqtancheqmanta
• Unay Kwintitukuna

Kashamarka

Punku p'anqa: Piruw