Nuñuwa distritu

Nuñuwa distritu (kastilla simipi: Distrito de Nuñoa) nisqaqa Piruw mama llaqtapi huk distritum, Punu suyupi, Melgar pruwinsyapi. Uma llaqtanqa Ñuñuwa llaqtam. Nuñuwa distritupiqa kanmi kimsa mit'a: para pacha (kantaray killamanta ayriway killakama), qasa pacha icha chirawa pacha (ayriway killamanta chakra yapuy killakama), ch'aki pacha (chakra yapuy killamanta kantaray killakama). 2011 watapi Hugo Muñóz Guerra, umalliq Consejero Melgar pruwinsyamanta, Nuñuwata Capital Mundial y Patrimonio de la Alpaca Suri riqsichirqan, "Reyno del Hatun qolla" nisqa tukupun.

Nuñuwa distritu Distrito de Nuñoa
Karnawal, Nuñuwa, Melgar pruwinsya
Melgar pruwinsya	Wallqanqa
	Unancha
.
Mama llaqta	Piruw
Tinkurachina siwikuna	14° 28' 48" S, 70° 38' 28" W
Uma llaqta	Ñuñuwa
Suyu	Punu suyu
Pruwinsya	Melgar pruwinsya
Simikuna	qhichwa simi, kastilla simi
Runakuna	11.121 (inei 2007)
Runa ñit'inakuy	- runa / km² ()
Hallka k'iti kanchar	2.200,16 km²
Hanaq kay	4.016 m
Kamasqa wata
Kuraka	Hugo Aguilar Carlo
Karu rimay yupay
Pacha suyu	UTC-5
Qhichwa simipi llika tiyanan
Kastilla simipi llika tiyanan

Allpa saywachi

• Urqukuna: Charantaña rit'i urqu (5.200 m) - Hatun Sallqa rit'i urqu (Jatun Sallqa) (5.200 m) - Jarupata rit'i urqu (5.432 m) - K'anta q'asa rit'i urqu (Canta Ccasa) (5.300 msnm) - Lawaña rit'i urqu (Lahuaña) (5.300 m) - Pumanuta rit'i urqu (5.516 m) - Qillma rit'i urqu (5.448 m) - Sachapata rit'i urqu (5.432 m) - Sapunuta rit'i urqu (5.200 m) - Tulallipiña rit'i urqu (5.200 m)
• Quchakuna: Ututu Qucha
• Mayukuna: Nuñuwa mayu - Q'urawiña mayu (Río Corahuiña) - Suraquta mayu icha Qichamayu (Río Soracota icha Quechamayo)
• Apukuna: Orccorara nuñuwa apu (4.350 m) - P'usiri p'usiri apu (4.350 m) - Q'oyllorit'i rit'i apu (4.350 m)

Yurakuna

Stipa ichhu

• Sillu-sillu Alchemilla pinnata
• Ch'ihi Agrostis breviculmis
• Garbasillu Astragalus garbancillus (Garbancillo)
• Yarita Azorella yareta
• Willma cebadilla Bromus lanatus
• Bromus unioloides (Cebadilla)
• Sura-sura Calamagrostis heterophyla
• Mula pastu Calamagrostis rigida
• Waylla ichhu Calamagrostis sp.
• Ñapha pastu Calamagrostis vicunarum (Crespillo)
• Kunkuna, champa icha kunkush Distichia muscoides
• Awha-awha icha quwi mirachi Erodium sp. (Amor chico)
• Ch'illiwa Festuca dolichophylla
• Unu jallu icha aya phallcha Gentiana peruviana
• Uhutilla Geranium sp.
• Hununcara Gnaphalium sp.
• Pilli plateado Gomphrena sp.
• Huk'uchaq chupan Hordeum muticum (Cola de ratón)
• Pilli-pilli Hypochoeris sp.
• Hunquillo Juncus sp.
• Mula pilli Liabum ovatum
• Lucilia aretioides (Pasto estrella)
• Muhlenbergia ligularis (Grama dulce)
• Llapha icha ñapha pastu Muhlenbergia peruviana
• Plantago sp. (Llantén)
• Ch'akí llantin Plantago monticola
• Q'achu Poa sp.
• Poa candamoana (Grama)
• Titanka Puya raimondii
• Tuturilla Scirpus rigidus (Totorilla)
• Ichhu Stipa ichu
• Layu Trifolium peruvianun
• Phusa-phusa Valeriana radiata

Hampi yurakuna:

Uchuq'aspa icha q'illu t'ika (Calendula officinalis), huk hampi yura

• ñuñu-ñuñu
• yawar ch'unqa Oenothera
• pinku punku
• San Pedro Sasawi
• wamanlipa Senecio caementarius
• wirwina verbena
• ñukch'u salvia
• q'illu t'ika Calendula officinalis
• q'illu t'ika (Nuñuwamanta) Q'illu T'ika
• hinchu-hinchu
• ch'iri-ch'iri Grindelia boliviana
• sillu-sillu genus Alchemilla
• uhutilla
• saqarara Plantago major
• payqu Chenopodium ambrosioides
• qhanachu

Raymikuna

• Paqucha Taripakuy
• Chakra Taripakuy

Takiqkuna

• Añoranzas de Nuñoa
• Tunantes de Nuñoa

Uywakuna

Pisqukuna:

• liq'ichu, likiliki icha liqli Vanellus resplendes
• phicilanka
• q'illu pisqu
• k'ilinchu (= K'illichu ?)
• qhuruqutu
• allqamari Phalcoboenus megalopterus
• chiwanku icha ch'iwanku Turdus chiguanco
• pasupakuy icha ch'iwanku Turdus albicollis
• puku puku
• hak'akllu Colaptes rupicola
• michi-michi
• anka Geranoaetus melanoleucus
• qiwlla Laridae
• ch'ayña Carduelis magellanica

Yaku pisqukuna:

ch'uwankira Plegades ridgwayi

• chuqa Fulica
• ch'uwankira icha yanawiku Plegades ridgwayi
• pariwana

Allpa yaku kawsaqkuna:

• k'ayra
• hamp 'atu

Ñuñuqkuna:

• Atuq Vulpes
• Tamka
• Puma Puma concolor
• Usqhullu Leopardus colocolo
• Paqucha Vicugna pacos

Suchuqkuna:

• Mach'aqway subordo Serpentes
• qaraywa subordo Sauria

Challwakuna:

• trucha Salmo trutta
• pihirriy (pejerrey)

Llaqtakuna - Ayllu llaqtakuna - Uchuy llaqtakuna

• Nuñuwa (Nuñoa): uma llaqta;
• Kaqsili (Cacsile, Caccili, Kajsili, Kaqsile): llaqtacha, chaypi Kaqsili llamas kan (Lama huanachus cacsilensis). Ambrosio Waman Taparataqsi Kaqsili maqanakupi Ispañulkunata awqapurqan.

• 

  Nuñuwa Reunion Warmikunarayku 2022

Simikuna

Distritupiqa aswanta qhichwa simitam rimanku.

Distritu / Pruwinsya	Kastilla simita rimaqkuna /1	%	Indihina simita rimaqkuna /1, /2	%
Nuñuwa distritu	1,548	15.7	8,284	84.1
Melgar pruwinsya	18,940	28.3	47,929	71.6

/1 Rimaqkuna: 5 / 5+ wata

/2 Indihina simi: qhichwa simi, aymara simi, ashaninka simi icha huk indihina simi (mana hawa simi)

Pukyu:

Musiku

• Allpa llamk'ay: Paqucha

Distritupi paqarisqa

• Ambrosio Waman Tapara, qhichwa ankalli kastilla kamachina pachapi

Kaypipas qhaway

• Raya walla

Pukyukuna

• Evaluación, recuperación y conservación dl germoplasma de la alpaca raza suri color (Nuñoa - Melgar - Puno pdf
• Sallqa uywakuna, Punu pdf (kastilla simi)

Hawa t'inkikuna

• Saywitu:Punu suyu
• AyaviriWeb: Nuñoa (kastilla simi)